سخن سردبیر: جایگاه دانش آموختگان علم سنجی در تحقق سیاست ها و برنامه های نظام آموزش عالی

ابلاغ دستورالعمل جدید نحوه اعطای پایه تشویقی به اعضای هییت علمی (پیوست ماده 53 آیین نامه استخدامی اعضای هییت علمی، مصوب هییت امنای وزارت عتف) از سوی وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری و تاکید مستقیم این دستورالعمل بر لزوم بکارگیری متخصصان علم سنجی برای اجرای آن، بهانه ای شد تا سخن این شماره را به مروری دوباره بر جایگاه دانش آموختگان علم سنجی در عرصه های آموزش عالی اختصاص دهم. در بند 10-38-7 دستورالعمل ابلاغی جدید که از ابتدای سال 1402 اجرایی می شود، از دانشگاه ها و موسسه های آموزش عالی خواسته شده تا «دست کم یک کارشناس زبده ویژه (با تسلط بر علم و فناوری سنجی) شاغل در موسسه را برای اجرای این دستورالعمل در نظر بگیرند»، که این نشانی ارزنده از نگاه مثبت محافل علمی و اجرایی آموزش عالی کشور به جایگاه علم سنجی و نویدبخش آینده شغلی نویدبخش تر برای دانش آموختگان این حوزه است. هنگامی که سال ها قبل در پیشگفتار کتاب «آشنایی با علم سنجی (مبانی، مفاهیم، روابط و ریشه ها)»، نیاز به متخصصان علم سنجی را برای حصول مطالبات و شواهد موجود در اسناد بالادستی کشور نظیر نقشه جامع علمی کشور ضروری اعلام می کردم، بر این نکته واقف بودم که بهره گیری از متخصصان علم سنجی به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های پشتیبان سیاست علم، نیازمند حمایت جدی تر است و برای آموزش متخصصان علم سنجی عزمی جزم تر را خواستار شده بودم؛ چرا که با تحولات فزاینده ای که پیش روی نظام آموزش عالی قرار داشت، برایم تردیدی باقی نگذاشته بود که نیاز روزافزون به بهره گیری از متخصصان علم سنجی، امری گریزناپذیر خواهد بود. در همان سال ها و بر اساس همین نیاز بنیادین بود که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان یکی از پیشگامان بهره گیری از متخصصان علم سنجی در کشور، به درستی راه اندازی واحدهای علم سنجی در تمامی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی خود و همچنین بکارگیری کارشناسان علم سنجی در این واحدها را ضروری اعلام کرده بود. در پی سال ها تلاش بی وقفه، هم اکنون این وزارتخانه هم در سطح معاونت پژوهش و فناوری وزارت و هم در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی تابعه خود، از مزیت های بی شمار واحدهای علم سنجی در راستای سیاست گذاری ها و برنامه ریز های پژوهش و فناوری خود سود می برد. واقعیت این است که امروزه بهره گیری از دانش متخصصان علم سنجی در عرصه های مختلف آموزش عالی به عنوان یک ضرورت درآمده و متخصصان علم سنجی جزء جدایی ناپذیر نظام آموزش عالی محسوب می شوند که پیش تر در سخن سردبیر شماره 6 با عنوان «بهره مندی از دانش آموختگان علم سنجی در دانشگاه ها، یک ضرورت برای رهایی از شبه پژوهش ها» و همچنین، در سخن سردبیر شماره 9 با عنوان «نیم نگاهی تامل برانگیز به پشتوانه های پژوهشی، آموزشی و حرفه ای رشته علم سنجی در دانشگاه های جهان»، به برخی از این ضرورت ها اشاره کرده ام. هم اکنون با وجود ضرورت های موجود و با حجم گسترده ای از اسناد بالادستی، قوانین، دستورالعمل های مصوب و ابلاغیه های رسمی که به صورت غیرمستقیم یا حتی مستقیم بکارگیری متخصصان علم سنجی را برای رفع نیازهای روزافزون نظام آموزش عالی مطالبه می کند، انتظار می رود که برای جذب و بکارگیری کارشناسان و متخصصان علم سنجی، عزمی جزم تر صورت پذیرد. در همین راستا، این مطالبه ای دور از انتظار نخواهد بود که سازمان امور اداری و استخدامی کشور به سرعت ردیف های استخدامی مورد نیاز وزارت عتف، وزارت بهداشت و سایر نهادهای مرتبط را برای تسهیل در جذب این متخصصان متناسب سازی، تصویب و ابلاغ کند. هم راستا با آن، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی نیز بر اساس ابلاغیه جدید وزیر محترم عتف و با تکیه بر مصوبات و اسناد بالادستی موجود، واحدهای علم سنجی خود را راه اندازی کنند و واحدهای بالادستی همچون معاونت پژوهش و فناوری، معاونت آموزشی و دبیرخانه های هییت امنا و هییت ممیزه مرکزی وزارتی، اجرایی شدن فرایندهای بکارگیری متخصصان و کارشناسان علم سنجی در دانشگاه ها را رصد کنند. بی تردید، تنها در این صورت است که دانشگاه ها و نظام آموزش عالی کشور، بیش از پیش از حلاوت خدمات و پشتیبانی های کارشناسان و متخصصان علم سنجی در پیشبرد اهداف سیاست گذاری علم و فناوری، بهره مند خواهند شد. از سوی دیگر، همان طور که در سخن سردبیر شماره 4 با عنوان «مسیولیت دانش آموختگان علم سنجی» نیز اشاره کرده بودم، نباید از نظر دور داشت که این نوع نگاه نظام آموزش عالی به علم سنجی را از رویکردی دیگر نیز باید به فال نیک گرفت؛ چرا که مسیولیت دانش آموختگان علم سنجی را در تقویت قوای علمی و فناورانه خود برای پاسخ گویی موثرتر به نیازهای آموزش عالی، دوچندان می کند. حال که با ابلاغ آیین نامه استخدامی جدید اعضای هییت علمی و پیوست ماده 53 آن توسط مقام عالی وزارت، فرصت بهره گیری از دانش کارشناسان و دانش آموختگان علم سنجی بیش از پیش برای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی فراهم شده است، باید به بهترین نحو ممکن از آن بهره برد و با هموارسازی مسیر جذب، استخدام و بکارگیری کارشناسان و دانش آموختگان علم سنجی و همچنین راه اندازی واحدهای علم سنجی در دانشگاه ها و موسسه های پژوهشی که هنوز به این کار اقدام نکرده اند، نظام آموزش عالی را از بیش از پیش از دانش این متخصصان برخوردار ساخت. با وجود این، در این مسیر پرسش هایی نیز مطرح خواهد بود که باید مورد توجه قرار گیرد؛ از جمله این که برای هدایت واحدهای علم سنجی مستقر در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و همچنین رصد هدفمند فعالیت های آنها، به چه سازوکارهایی نیاز است؟ برای برخوردار ساختن نظام آموزش عالی از بازخوردهای بدست آمده از مطالعات و فعالیت های واحدهای علم سنجی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی کشور، به چه سازوکارهای دیگری نیاز خواهد بود؟ و برای تسهیل در بکارگیری، جذب و استخدام دانش آموختگان علم سنجی در نظام آموزش عالی کشور و برطرف کردن موانع موجود در این زمینه، چه گام های دیگری باید برداشته شود؟