مبادی تحولات در الگوی خانه های تهران؛ دوره های پهلوی اول، دوم و پس از انقلاب

توسعه مدرنیته معماری و شهرسازی، در دوره پهلوی بیش از عوامل معنایی و محتوایی، درجنبه های کالبدی خانه تجلی یافته که در دوره معاصر دچار دگرگونی و بحران شدید شده است. می توان ادعا کرد کیفیت سکونت خانه و ارتباط افراد با فضا از دوره پهلوی عمدتا تغییر کرده است. در ایران نیز همانند سایر کشورهای در حال توسعه، فرآیند نوسازی با بحران مواجه شد و علی رغم برخی تجربیات محدود، به بعد فرهنگی در برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی توجه زیادی نشد و کالبد معماری که همواره با مفاهیم فرهنگی آمیخته بود از آن جدا شد. در این پژوهش به بررسی عوامل فرهنگی، معماری و قوانین شهری موثر بر تغییرات کالبدی خانه های دوره پهلوی اول، دوم و پس از انقلاب پرداخته شده است. سوال کلیدی تحقیق این است که تاثیر تغییرات در قوانین ساخت و نوگرایی در الگوی خانه های دوره پهلوی و هم چنین الگوی کالبدی خانه ها چگونه بوده؟ هدف پژوهش تاثیر دگرگونی الگوی فضاهای خانه ایرانی و قوانین طراحی و ساخت خانه به عنوان متغیرهای مستقل بر ویژگی های فضایی خانه های امروزی به عنوان متغیر وابسته در دو دوره پهلوی (اول و دوم) و پس از انقلاب در تهران است. جهت گردآوری اطلاعات از نمونه های موردی و اسنادی بهره گرفته شده و روش تحقیق کیفی و به شیوه تاریخی- توصیفی انجام شده است. جمع بندی اطلاعات، جهت سنجش داده ها و مولفه های موثر، بر مبنای تحلیل محتوا صورت گرفته و در خاتمه، بررسی ها در الگوهای خانه در هر دوره انجام پذیرفته است. نتایج نشان می دهد شاخص های الگوهای معماری و قوانین ساخت در هر دوره در طبقات اجتماعی متفاوت تاثیر گذاشته است. ظهور معماری مدرن و قوانین شهرداری ها (به عنوان مجری قوانین) بسترساز این تغییر و تحولات است؛ قوانینی که به جهت اعمال محدودیت ها سبب ایجاد تغییرات الگویی و از بین رفتن شاخص های معماری ایرانی گردیده و هم چنین هم گرایی حکومت، مردم و معماران درنوگرایی و تحول شهری و معماری نقش عمده داشته است.