سنجه مدخلیت نیت در عبادت از دیدگاه مذاهب اسلامی

عالمان جهان اسلام اعم از شیعه و اهل سنت بر این مسیله اتفاق نظر دارند که برای انجام فعلی که عنوان عبادت بر آن اطلاق شده است، نیت ضروری است؛ اما درباره اینکه نیت در تحقق عنوان عبادت مدخلیت دارد یا نه، دیدگاه های متفاوتی ارایه شده است. دیدگاه مشهور معتقد است میان نیت و عبادت رابطه مستقیمی وجود دارد و فعل مباح اگرچه عنوان فعل عبادی بر آن منطبق نیست، با نیت ذات آن تغییر پیدا می کند و عبادت شمرده می شود؛ درحالی که دیدگاه سلفیان - ابن تیمیه و اتباع او - در این مسیله متفاوت است و آنان معتقدند برای تحقق عنوان عبادت، وجود امر ایجاب یا استحباب از سوی شارع لازم است و عبادت تنها بر فعلی که امر واجب یا مستحب بر آن از سوی شارع وجود داشته باشد، اطلاق می شود. این نوشتار به تحلیل و بررسی دیدگاه عالمان اسلام می پردازد و بر آن است که با بررسی دیدگاه عالمان اسلامی، به دست آورد که نیت همان گونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیت دارد و برخی از افعال غیرعبادی با نیت، عنوان عبادت بر آن منطبق می شود. افزون بر اینکه انحصار تحقق عنوان بر امر ایجاب یا استحباب که از سوی سلفیه مطرح شده است، با آیات و روایات و اقوال عالمان نخستین منافات دارد. اثر پیش رو به تحلیل و بررسی دیدگاه علمای اسلام با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای می پردازد و برآن است که با بررسی دیدگاه ها بدست آورد که قصد و نیت همانگونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیت دارد.