بازخوانی تفسیر حکمت متعالیه از علیت

موجودیت، حدوث، امکان ماهوی و امکان فقری از جمله ملاک هایی اند که برای توجیه نیازمندی برخی امور به علت مطرح شده اند. هر کدام از این ملاک ها توسط دیگران نقد و انکار شده است. برخی اندیشمندان معاصر نیز آخرین دیدگاه یعنی امکان فقری را نقد و رد کرده و امکان معنایی را به عنوان تنها ملاک درست نیازمندی به علت معرفی کرده اند. در این مقاله با توجه به دو معنای ملاک (علت و دلیل) اقوال فوق بررسی و نشان داده شده است که همگی آنها با چالش مواجه اند. با تقسیم علت به تحلیلی و خارجی، امکان معنایی، به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت تحلیلی و خود علت به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت خارجی معرفی گردیده است؛ همچنین با تقسیم علیت به فاعلی، غایی، مادی و صوری، تامه و ناقصه، مباشر و غیرمباشر، طولی و عرضی، حقیقی و اعدادی، ملاک نیازمندی به هر کدام از آنها به صورت جداگانه تعیین گردیده است.