بررسی روابط بین عملکرد و اجزای عملکرد در ژنوتیپ های امیدبخش پنبه (Gossypiume hirsutum L.)

عملکرد و اکثر صفات مهم و مورد توجه از نظر اقتصادی و به نژادی صفات چند ژنی هستند و انتخاب مستقیم برای آن-ها چندان موفقیت آمیز نبوده است. این تحقیق در راستای شناخت روابط میان عملکرد و صفات وابسته به آن و تعیین مهمترین صفات موثر بر عملکرد وش پنبه انجام گردید.

آزمایشی شامل نه ژنوتیپ همراه با دو رقم تجاری استان فارس (بختگان و گلستان) به عنوان شاهد، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی داراب طی دو سال زراعی 1397 و 1398 اجرا شد. در این مطالعه صفات ارتفاع بوته، طول شاخه زایا، تعداد شاخه زایا، طول شاخه رویا، تعداد شاخه رویا، تعداد غوزه در بوته، وزن غوزه، درصد زودرسی و عملکرد وش مورد بررسی قرار گرفتند.

نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات مورد مطالعه نشان داد اثر ژنوتیپ در کلیه صفات مورد مطالعه به جز طول شاخه رویا و تعداد شاخه زایا در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بود. بررسی مقایسه میانگین ژنوتیپ ها نشان داد که ژنوتیپ های A-NB414 و A-NBK به ترتیب با عملکرد 5445 و 5154 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را داشتند. عملکرد این دو ژنوتیپ با سایر ژنوتیپ ها تفاوت معنی دار داشت. ژنوتیپ های A-NB414 و A-NBK در صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه زایا، تعداد غوزه در بوته، درصد زودرسی نیز از سایر ژنوتیپ ها برتر بودند. بررسی همبستگی فنوتیپی بیانگر وجود همبستگی بالا و معنی دار در سطح احتمال یک درصد، بین عملکرد وش با تعداد غوزه در بوته (**80/0=r)، وزن غوزه (**36/0=r) و ارتفاع بوته (**60/0=r) بود. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات تعداد غوزه، وزن غوزه، ارتفاع بوته و طول شاخه زایا بشترین تغییرات عملکرد وش را توجیه می کنند (59/77 =R2). طبق نتایج حاصل از تجزیه مسیر، بیشترین اثر مستقیم بر صفت عملکرد وش مربوط به تعداد غوزه در بوته بود (78/0=P). بیشترین اثر غیرمستقیم ارتفاع بوته از طریق تعداد غوزه در بوته بر عملکرد وش اعمال گردید.

با توجه به همبستگی بسیار بالای عملکرد وش با تعداد غوزه در بوته، می توان بیان کرد که تعداد غوزه در بوته عامل اصلی اختلاف ژنوتیپ در رابطه با عملکرد وش می باشد. از آنجایی که وزن غوزه، تعداد غوزه و ارتفاع بوته بزرگترین اثرات مستقیم بر عملکرد وش را دارا می باشند می توان از این صفات به عنوان معیار انتخاب استفاده نمود. همچنین با توجه به اینکه تعداد غوزه بیشترین اثر را در افزایش عملکرد وش، به طور مستقیم و غیرمستقیم دارد، می توان از این صفت جهت افزایش عملکرد وش در برنامه های به نژادی بهره برد.