استخراج الگوهای کاربری ساحلی و پایش تغییرات آن در جزیره قشم با رویکرد مدیریت ساخت و سازهای ساحلی

تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم می توانند دلایل متفاوتی داشته باشد که بررسی نشده است. پژوهشگران از تصاویر با وضوح متوسط به ویژه داده های ماهواره ای لندست برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی استفاده نموده اند که با تفکیک مکانی 30 متری این تصاویر که در ناحیه ساحلی مرز مشترک اکوسیستم های ساحلی- دریایی می باشد، خطاهایی وجود دارد. به همین دلیل در پژوهش حاضر از سری عکس های هوایی با دقت بالا و مقیاس های 1:10.000 و 1:20.000  برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی و پایش تغییرات آن برای دوره 51 سال گذشته استفاده شده است. اهداف این پژوهش نیز در راستای اثبات فرضیه مبنی بر بررسی و تحلیل تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم و نحوه تغییرات آن در طی نیم قرن اخیر می باشد.

محدوده مورد مطالعه در عرض 2500 متری از خط ساحلی به سمت خشکی جزیره قشم تعریف گردید و الگوهای کاربری ساحلی در این محدوده بررسی شد. ابتدا از عکس های هوایی جزیره قشم در سال های 1346، 1369، 1374، 1386 و 1396 استفاده شد. بعد از برداشت نقاط کنترل و مرجع مختصاتی، عکس ها زمین مرجع شده و کاربری های اراضی و خط ساحلی در نرم افزار ArcGIS استخراج شد. به منظور پیش بینی مساحت کاربری انسان ساخت و ارتباط آن با عوارض جغرافیایی و معیارهای محیطی در گستره نواحی ساحلی جزیره قشم، از مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی استفاده شد.

نتایج و بحث: 

نتایج نشان داد اراضی بایر، تپه های صخره ای و جنگل های پراکنده به ترتیب با فراوانی نسبی 3/29، 7/23 و 3/10 درصد، الگوهای غالب کاربری ساحلی قشم هستند. در سال های 1346 تا 1396، اراضی بایر، کشاورزی، تپه های صخره ای، جنگل مانگرو و صخره های ساحلی به ترتیب 4851، 297، 7099، 219 و 2938 هکتار کاهش یافته است؛ اما سکونتگاه های انسانی، تپه ماهور، سواحل گلی، سواحل ماسه ای، اسکله - بنادر و نواحی صنعتی به ترتیب 2094، 3813، 136، 5351، 644 و 1249 هکتار افزایش یافته است. در نواحی شرقی به ویژه محور درگهان - قشم، بیشترین تغییرات کاربری ساحلی مربوط به ساخت وسازهای انسانی شامل احداث شهرک صنعتی طولا، توسعه سکونتگاه شهری قشم و درگهان، احداث اسکله های بهمن، ذاکری، توسعه شهر درگهان و اسکله لافت بوده است و مساحت شهر ساحلی قشم در ساحل شرقی از 450 هکتار در سال 1386 به 730 هکتار در سال 1396 افزایش یافت و رشد شهر به سمت جنوب و جنوب غربی بوده است. مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی نشان داد که با متغیرهای فاصله از زیستگاه های طبیعی، مناطق حفاظت شده، چشم اندازهای ساحلی و بندرگاه می توان مساحت کاربری انسان ساخت را پیش بینی نمود.

تحلیل و بررسی عکس های هوایی جزیره قشم در محدوده ساحلی به عرض 2500 متر از خط ساحل در سال های 1346 تا 1396 در یک بازه 51 ساله نشان داد کاربری های اراضی بایر که فاقد پوشش جنگلی هستند، تپه های صخره ای و پوشش های جنگلی تنک و پراکنده، کاربری های غالب نواحی ساحلی جزیره قشم هستند؛ اما برنامه ریزی های انجام شده، سیاست گذاری و توسعه صنعت اکوتوریسم و همچنین ظرفیت صنایع دریایی و انرژی منجر به توسعه انسانی و ساخت وسازهای صنعتی، تجاری و مسکونی در نواحی ساحلی قشم به ویژه در سال های 1374 تا 1396 گردید.