خدمات ادبیات داستانی به زبان فارسی

ادبیات داستانی، به معنای وسیع آن، در زبان فارسی 12 قرن سابقه دارد. اما داستان نویسی به معنای اخص امروزی آن مقوله دیگری است که نطفه اش در زبان فارسی در عصر قاجاریه بسته شده است. سفرنامه امین الدوله از این حیث شاید نقطه آغازی باشد. امین الدوله، به قول بهار، مردی فاضل و نویسنده ای چیره دست و با ادبیات غرب آشنا بود. مایه ای که از مطالعه کتب فرانسه داشته، با سرمایه وافی از ادبیات فارسی و عربی، طبع و ذوق او را پخته کرده و شیوه و سبک تازه ای پدید آورده است. مقارن با روزگار او، شاهد ظهور میرزا حبیب اصفهانی هستیم، که سرگذشت حاجی بابا اثر جیمز موریه را از فرانسه به فارسی برگرداند و نمونه درخشانی از ترجمه خلاق عرضه داشت. وی همان کسی است که نمایش نامه معروف مولیر، میزانتروپ، را نیز به فارسی نقل و عنوان مردم گریز را برای آن اختیار کرد، که از ذوق سلیم او حکایت می کند.
در همین اوان، ترجمه هایی به فارسی از آثار داستانی غرب صورت گرفت که اهل قلم، از طریق آنها، با انواع ادبی تازه ای آشنا گشتند.
در عصر مشروطیت و سپس در سال های سلطنت رضاشاه، نمایش نامه نویسان و داستان نویسان و مترجمانی خلاق ظهور کردند که از جمله آنان حسن مقدم، جمال زاده، فروغی- که ترجمه تارتوف مولیر را با عنوان میرزا کمال الدین یا مقدس ریائی به فارسی عرضه داشت- و صادق هدایت را پیش کسوتان ادبیات داستانی امروزی در ایران باید شمرد.
در همین دوره بود که حجازی و دشتی، در قلمرو داستانی، آثار متعددی پدید آوردند و از ادبیات فرانسه رمان هایی، از جمله بینوایان و نتردام پاریس ویکتور هوگو، به زبان فارسی در آمد...