تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ

سیستان بزرگ گسترده وسیعی است که امروزه بخش نسبتا وسیعی از آن در کشورهای ایران و افعانستان و بخش ناچیزی از آن در کشور پاکستان قرار دارد. این پهنه به عنوان یک واحد جغرافیایی در طول حیات (استقرار سکونتگاه های انسانی) خود فراز و فرود زیادی را داشته است. به عنوان نمونه، پس از یک دوره طولانی از شکوفایی در طول هزاره های چهارم تا دوم قبل از میلاد توانسته است یکی از درخشانترین دستاورد بشری (فرهنگ و تمدن) را که با نام شهر سوخته شناخته می شود، عرضه نماید که در سال های 1800-2100 قبل از میلاد دچار اضمحلال گردید تا اینکه پس از یک دوره نسبتا طولانی از فترت تاریخی در سده ششم قبل از میلاد، هسته اولیه شهر هخامنشی زرنکا (دهانه غلامان) نهاده می شود این تمدن نیز پس از دو هزار سال (که عمدتا به نام شهر زرنج شناخته می شود) در سال 785 هجری با حمله تیمور و سپس فرزندش شاهرخ 811 ھ.ق به سرنوشت شومی دچار گردید و در سراشیبی انحطاط پیش رفت به طوری که این سرزمین پس از این تاریخ روی خوشی به خود ندیده است.
نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که در هر یک از دو مقطع تاریخی یعنی آغاز تاریخ با نماد شهر سوخته و دوره تاریخی با نماد زرنگ دارای فراز و فرود بوده است. گر چه مجموعه ای از عوامل، نیروها و روندها در این فراز و فرود دخالت داشته اند اما تعامل با حوزه های تمدنی پیرامونی و مبادلات از عمده ترین عوامل به شمار رفته که با رشد و توسعه آن سیستانی آباد و برعکس با سیستانی تضعیف شده روبرو بوده ایم، تجدید حیات مجدد سیستان نیز در گروه همین اصل است.