دفاع از مبنای امام خمینی (ره) در حیل ربا

حیله شرعی ربا در واقع گریز از روح قانون شرع با حفظ ظاهر آن است. دیدگاه مشهور فقهی، جواز حیله های شرعی در رباست، امام خمینی(ره) با استناد به دلیل عقلی حیل ربا را جایز نمی دانند و روایات مجوز حیل ربا را مخالف کتاب و سنت قطعی و فاقد حجیت می شمارند. بررسی چهار دلیل عمده امام راحل(ره) بر عدم جواز حیل ربا همراه با نقد و اشکال مخالفان، محور بحث و بررسی این مقاله است.
مفهوم حیل ربا برای روشن شدن معنای لغوی حیله، گفتار چند نفر از علمای اهل لغت را نقل می کنیم:الف) راغب اصفهانی در کتاب مفردات که شامل معانی تفسیری نیز هست،می گوید:الحیله و الحویله: ما یتوصل به الی حاله ما فی خفیه و اکثر استعمالها فیما فی تعاطیه خبث و قد تستعمل فیما فیه حکمه و لهذا قیل فی وصف الله عزوجل: (و هو شدیدالمحال).((287)) بنابراین حیله، به معنی به کار گرفتن راه هایی است که به شکل پنهانی باشد، به تعبیردیگر به معنای چاره جویی پنهانی است و معمولا بار منفی دارد گر چه در مواردی هم به عنوان راه حکیمانه از آن استفاده می شود که بار مثبت نیز دارد.
ب) مؤلف کتاب مجمع البحرین در این رابطه می گوید:وقد یفسر الحول بالحیله و هی ما یتوصل به الی حاله بما فیه خفیه.((288)) در کتاب دیگری نیز آمده است:والحیله: الحذق فی تدبیر الامور و هو تغلیب الفکر حتی یهتدی الی المقصود و اصلهاالواو، و احتال: طلب الحیله.((289)) این کتاب، حیله را یک نوع زرنگی در تدبیر امور برای رسیدن به مقصود معرفی کرده است.