ملاحظاتی رهیافتی از فلسفه تاریخ ابوعلی احمد مسکویه رازی

برآیند نگاه متفاوت ابو علی احمد بن محمد مسکویه رازی(م421ق) به پردازش تاریخ، ارائه نوعی تفسیر و تبیین انتقادی تاریخ و بیان گونه ای فلسفه تاریخ بود. شیوه جدیدی که او از تلفیق و التقاط میان سه بینش تاریخی یا سنت تاریخ نگاری ایرانی و یونانی و اسلامی آفرید، بیانگر رویکرد آگاهانه و هدفمندی است که در سیر نگارش حوادث تاریخی و نوع نگاه نقادانه وی به رخدادها بسیار موثر بود. رهیافت بینش نقادانه او از یک سو عصاره فهم و ذکاوت تجربه گرایانه وی، از دیگر سو برآیند نگرش فلسفی و اخلاقی عملگرایانه او در تبیین حوادث تاریخی بود. بررسی دقیق کتاب تاریخی او که با نام پرمایه «تجارب الامم و تعاقب الهمم» آراسته است، نشان می دهد که ابو علی مسکویه رازی، افزون بر ارائه نظام نظری کل گرایانه مبتنی بر چگونگی تحول جوامع انسانی متفاوت با نگاه اسلاف خود، به طرح فلسفه انتقادی تاریخ به بهترین وجه نظر دارد. این نوشتار بر آن است تا ضمن بررسی اسلوب و دیدگاه تاریخ نویسی مسکویه رازی، در خلال کتاب پیش گفته به نخستین بارقه های جامعه شناسی تاریخی و روان شناسی تاریخی و در یک کلام، فلسفه تاریخ از منظر او بپردازد.