مدرنیسم و شبه پاتریمونیالیسم

نوشتار زیر خوانشی است از شکل گیری و تطور دولت در عصر مشروطه (دوران سلطنت پهلوی) بر اساس نظریه دولت پسا استعماری. پس از ارایه چارچوب نظری، تحولات ساختاری حاصل از انضمام نیمه استعماری ایران به بازار جهانی سرمایه داری و تاثیر آن بر نظام حاکمیت سیاسی بررسی می شود. براساس این بازخوانی در بخش های بعدی چگونگی شکل گیری، منطق تحول و مکانیسم بحران دولت مدرن در عصر پهلوی ترسیم می شود و در نهایت تلاش می شود تا سه برنهاده زیر اثبات شود: 1. گر چه دولت مدرن بر اساس پروژه ای شدیدا تمرکز گرا، در گسست با و در نفی مابه ازای نیمه استعماری نظام دیرین ملوک الطوایفی شکل گرفت، اما در فرآیند تحقق خصلتی پاتریمونیالیستی پیدا کرد. این خصلت در جذب ساختارهای قدرت منطقه ای مبتنی بر وفاداری ها و وابستگی های غیر مدرن از سوی مجموعه دربار/ ارتش ریشه داشت. 2. سامان یابی پاتریمونیالیستی آغازین دولت مدرن تداوم آن را مشروط به تولید مجدد و روزآمد کردن نقش میانجی گرانه دربار میان دو گرایش مدرنیسم بوروکراتیک تمرکزگرا و محافظه کاری شبه سنتی منطقه گرا کرد. 3. مکانیسم بحران دولت مدرن در دوران پهلوی ریشه در ناتوانی دربار در رسمیت بخشی و نهادینه سازی این نقش میانجی گرانه داشت. رژیم پهلوی را به این مناسبت می توان رژیمی شبه پاتریمونیالیستی نامید. نه تنها گرایش به خودکامگی شاهان پهلوی بلکه فروپاشی آن نیز نتیجه همین شبه پاتریمونیالیسم یا عدم تحقق کامل پاتریمونیالیسم بود.