برسی اثرات سیل مرداد 1380 شرق گلستان بر مورفولوژی رودخانه مادرسو

یک رودخانه به دفعات مقطع عرضی، پروفیل طولی، دوره جریان و الگوی خود را به وسیله فرآیندهای آب شستگی، انتقال و ته نشینی رسوب تغییر می دهد. به منظور پایدار نمودن توسعه فرهنگی و اقتصادی در مناطق مجاور یک رودخانه درک این فرآیندها ضروری می باشد. رودخانه مادرسو با طولی بالغ بر 105 کیلومتر از جمله رودخانه های مهم حوضه آبخیز گرگانرود بوده که از ارتفاعات تنگراه و اسماعیل خان سرچشمه گرفته و پس از اتصال شعبات فرعی دیگری به آن در محل دهکده حاجی قوشان از سمت چپ به گرگانرود می پیوندد. وقوع سیل ویرانگر مرداد ماه 1380 با دبی عبوری بالغ بر 1650 مترمکعب بر ثانیه در این رودخانه، علاوه بر ایجاد تلفات جانی و مالی بسیار در طول مسیر خود باعث ایجاد تغییرات شگرف بر موفولوژی آن شده است. در تحقیق حاضر به منظور بررسی و شناخت نقش این سیل بر ویژگی های مورفولوژیکی رودخانه مادرسو و تعیین سطح اراضی تخریب شده در محدوده این رودخانه، ابتدا اقدام به انتخاب بازه ای به طول 30 کیلومتر در مسیر رودخانه گردید. جهت بررسی خصوصیات مورفولوژیکی رودخانه در دوره قبل از وقوع سیل، نقشه های توپوگرافی 1:50000 رقومی شده توسط سازمان جغرافیایی ارتش و تصاویر TM و ETM+ ماهواره لندست مربوط به جولای سال 2000 مورد استفاده قرار گرفت. همچنین از نتایج اندازه گیری های عرض و عمق متوسط رودخانه که به فواصل 30 متری در سال 1379 انجام گرفته بود، استفاده گردید. علاوه بر این، جهت بررسی وضعیت مورفولوژیکی رودخانه پس از وقوع سیل، از نقشه های پلان و پروفیل طولی با مقیاس1:2000 و پروفیل عرضی با مقیاس 1:100 در محدوده بازه خمورد مطالعه که در سال 1382 برداشت شده است، استفاده گردید. در هر بخش ضرایب مربوط به مورفولوژی رودخانه اعم از طول موج، طول مئاندر، شعاع انحنا متوسط، دامنه نوسان و ضریب سینوسی شدن مورد محاسبه قرار گرفت. با بررسی مقادیر عرض و عمق متوسط بازه در دو دوره زمانی قبل و بعد از وقوع سیل مشخص شد که در محدوده مورد بررسی بالغ بر 138 هکتار از اراضی حاشیه رودخانه در اثر وقوع سیل تخریب شده و به بستر سنگلاخی رودخانه تبدیل شده اند. مقایسات آماری نشان داد که بعضی از خصوصیات مرفولوژیکی شامل: طول قوس، طول موج، شعاع قوس و ضریب مئاندری در دو دوره قبل و بعد از سیل با هم تفاوت معنی داری پیدا نموده اند. ضمن آنکه بیش از 75 درصد مئادرها خیلی توسعه یافته، از بین رفته و یا به انواع دیگری از مئاندر تبدیل شد اند. در ضمن با توجه به نقش سیلاب ها در تغییرات مورفولوژیکی رودخانه، تخریب اراضی و تاسیسات مجاور آن پیشنهاد می گردد که تحقیقات مشابه در بازه های دیگر رودخانه گرگانرود و سایر نواحی کشور انجام پذیرد.