قاعده «ذوات الاسباب» در منطق در یک نگاه

برخی از منطق دانان، مانند شیخ الرئیس، محقق طوسی، صدرالمتالهین و علامه طباطبائی پس از تقسیم برهان به «لمی» و «انی مطلق» و «دلیل»، متعرض قاعده «ذوات الاسباب» شده و مدعی شده اند: چیزی که دارای سبب نیست باید بین باشد، وگرنه اصلا با قیاس برهانی معلوم نمی شود. اگر مفاد قاعده مزبور پذیرفته شود، لازمه آن نامعتبر دانستن برهان های «انی مطلق» و «دلیل» است. ظاهر عبارات این دسته از منطق دانان آن است که یقینیات یا باید از اولیات باشند و یا از راه علت (برهان لمی) معلوم شده باشند. از سوی دیگر، شیخ الرئیس و علامه طباطبائی با صراحت تمام، نوعی از برهان انی را معطی یقین می دانند. به هر حال، مهم استدلالی است که به سود قاعده اقامه می شود. به نظر نویسنده استدلال ارائه شده مضمون قاعده را به اثبات نمی رساند، و به علاوه، اگر مضمون قاعده پذیرفته شود، اولین قربانی آن خود قاعده خواهد بود؛ زیرا استدلالی که بر این قاعده اقامه شده از نوع برهان لمی نیست. بنابراین، باید پذیرفت که طرح قاعده «ذوات الاسباب» برای محدود کردن اعتبار برهان های انی است، نه برای بی اعتبار کردن آن.