درآمدی بر رویکرد جامعه شناختی دین در حوزه دین پژوهی

محمدرحیم عیوضی چکیده در حوزه مطالعات دین پژوهشی، رویکرد اجتماعی به دین، از این جهت اهمیت دارد که همواره جامعه به صورت نظام اجتماعی با دین به مثابه نهاد اجتماعی، همسویی داشته است و دین را مجموعه عقاید، اخلاق و مقرراتی برشمرده اند که برای اداره امور اجتماعی و پرورش انسان ها ثمره بخش باشد. این واقعیت همانا نگرش کارکرد گرایی دین به اجتماع را که به شناخت رابطه دین و انسان ها و کارکردهای آن به صورت پدیده اجتماعی می انجامد تعیین می کند. بر این اساس، چارچوب نظری مقاله حاضر چنین است: بررسی تعاریف مفهومی دین و دستیابی به وجوه مشترک مفهومی مابه الاشتراک دین پژوهان، تحلیلی بر رویکردهای روان شناختی، کارکردگرایی اجتماعی از دین به منظور تایید این فرضیه که در هدایت مردم به وسیله آموزه های دینی و اصول راهبردی آن فراتر از انگیزه های ماد ی در روابط اجتماعی است و بر نوعی جهان بینی اتکا دارد که تکامل جوامع بشری را در رسیدن به علت حاکم بر جهان هستی و باور به خدا تقویت می کند. کلید واژگان: دین، رویکرد روان شناسی، جامعه شناسی دین، کارکردهای اجتماعی. مقدمه شناخت هر موضوع معرفتی، در گرو ارائه تعریفی روشمند از آن است تا در روشنایی تعریفی جامع از موضوع، شناخت آثار و احکام آن میسر شود و از بروز اختلاف در تحلیل مسائل مرتبط به علوم جلوگیری کند. در تعریف دین تاکنون اتفاق نظری بین عالمان و صاحب نظران صورت نیافته؛ چرا که تلقی از دین به صورت های بسیار متنو عی جلوه گر شده است و طبقه بندی هایی که از تعاریف به عمل آمده، هیچ کدام دربرگیرنده تعریفی قانع کننده از دین نیست؛ چون هر یک، یا جنبه ای از دین را در نظر داشته یا این که به کلی از مفهوم آن به دور افتاده اند؛ چنان که یکی از این طبقه بندی ها، تعریف هایی است که بر حسب وجوه مشترک ادیان به عمل آورده اند و عناصر مشترک دین های موجود را بررسی کرده و تعریف فراگیری از دین ارائه داده اند. از سویی، سختی ترجمه واژه دین در زبان های گوناگون نیز بر مشکل تعریف دین افزوده است؛ به طوری که درباره ریشه یابی واژه دین (Religion) تردید وجود دارد و نیز بین واژه «Relegere» به معنای برداشتی با دقت کامل و دوباره جمع کردن به مفهوم بیرونی و واژه «Religer» به معنای پیوند بخشیدن که مورد استفاده لاکتسانس بوده است.1 از سوی دیگر، واژه دین در عالم معنا شناختی (علم معانی) جای دارد و در ارتباط با واژه ای دیگری چون خرافات، ارتداد، ایمان و بی اعتقادی تعریف می شود که این تعابیر سبب شده تا دین حقیقی از آن چه غیر مستحق نام دین است، جدا نشود. نفوذ و تمایلات و مقاصد نظری نیز در ارزیابی مفهوم دین دخیل بوده؛ به طوری که آن چه نظریه پردازان به صورت دین در نظر می گیرند،