موانع فرهنگی تحزب در ایران (دوره اول تحزب)

در این پژوهش با رویکرد تاریخی به علل فرهنگی ناپایداری احزاب سیاسی ایران پرداخته شده است.
با پیروزی انقلاب مشروطه مجلس شورای ملی آغاز بکار کرد و از دوره دوم مجلس احزاب رسما کار خود را آغاز کردند.
اما شکل گیری احزاب در ایران شکل متفاوتی داشت. زیرا مناسبات جامعه از لحاظ ساختاری، براساس همان مناسبات قبل از مشروطه بود. و احزاب در زمین و زمانی متولد شدند که ابدا متعلق به ایشان نبود. در این شرایط احزاب به جای بالا بردن میزان مشارکت مردمی در سیاست، (که یکی از کار ویژه های مهم احزاب است) مشغول زد و خورد با رقبای خود بودند و کارشان از زد و خورد به ترور و تکفیر منتهی شد و نه تنها فضای منازعات سیاسی را آشتی پذیر جلوه ندادند، بلکه خود تبدیل به عاملی برای ستیز در جامعه شدند؛ زیرا واژه حزب، تقلیل معنایی داده بود و به همان انجمن های مخفی قبل از مشروطه اطلاق می شد. احزاب به جای جذب مردم، تنها به جذب قدرتمندان و متمولان مشغول بودند و هرجا هم که می توانستند کاری انجام دهند، یا به دلیل درگیری بین احزاب، موفق به کار نمی شدند یا با اعمال نفوذ حاکمیت مستبد و بیگانگان، از صحنه فعالیت خارج می شدند.
روی هم رفته، احزاب از مجلس دوم که کار خود را شروع کردند تا مجلس پنجم، رشد نسبتا ناچیزی داشتند و بیشتر وقت خود را صرف کوبیدن و از میدان به در کردن رقیب می کردند و به جای رقابت سیاسی، دست به ستیز سیاسی می زدند. در این دوره، فرصت طلبان از احزاب به عنوان ابزار قانونی، بسیار سود برند. مثلا رضاخان با استفاده از احزاب طرفدار خود در مجلس پنجم توانست قاجاریه را خلع کند و خود را شاه ایران بخواند. در نتیجه، احزاب ایران در اولین دوره فعالیت خود به صورت ابزار و آلت دست صاحبان قدرت جلوه کردند. این دوره، با عدم موفقیت احزاب و ظهور دیکتاتور از حکومت مشروطه، پایان یافت؛ زیرا با وجود احزاب سیاسی که از منادیان دوره مدرن بودند، بازهم مناسبات دوره قبل از مشروطه جاری بود. و قبل از این که ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز احزاب ایجاد شده باشد، خود احزاب متولد شدند که چون با ساختارهای موجود در تضاد بودند، نمی توانستند به طور جدی کار کنند. و تنها به صورت نمایشی ناقص از احزاب سایر ملل، به فعالیت خود ادامه می دادند.