رمزپردازی زن در ادب عرفانی

ادبیات عرفانی حوزه ای وسیع و گسترده از رمزپردازی را پیش چشم خواننده ی رمزجو می گشاید. خاصیت رمز، دوسوگرایی آن است. رمزهای عرفانی از دو ساحت متقابل آسمانی و زمینی برخوردار هستند. واژه ی زن در ادب فارسی از کلمه هایی است که دست مایه ی رمزپردازی و سمبولیسم قرار گرفته است. مقاله ی حاضر تلاش می کند تا وجوه مختلف این سمبولیسم را مطالعه کند. میدان این مطالعه، شعر و نثر عرفانی است. از مجموعه ی شعر عرفانی، اشعار مولانا جلال الدین را در دیوان و مثنوی مطالعه کرده ایم. جز او از آثار سنایی غزنوی و عطار هم سود جسته ایم. در حوزه ی نثر عرفانی کتاب تذکره الاولیاء و صفه الصفوه را مطالعه نموده ایم، اما به مناسبت از کتاب هایی چون کشف الحقایق نسفی هم سود برده ایم. روش تحقیق، تحلیل محتوا است. در این راستا آثار عرفانی را مطالعه و از آن ها نمونه برداری کرده ایم. در پایان، مقایسه ای تحلیلی بین ادب عرفانی فارسی و عربی و شعر ابن عربی و نگاه او نسبت به زن انجام شد و نیز بعضی از جلوه های واژه ی زن را با مفهوم آنیما در روان شناسی یونگ تطبیق دادیم. نتیجه ی این مطالعه نشان می-دهد که در رمزپردازی واژه ی زن در ادبیات فارسی و سمبولیسم استفاده از این واژه فاصله ای بسیار، از ملکوت تا ملک و از عرش تا فرش، وجود دارد. نمادپردازی این واژه گاهی نمایشی ابلیس وار از زن ارایه می دهد و او را سرمنشا گناه و خطا می داند که بشریت تحت تسلط بدخویی های اوست. از سوی دیگر، نمادپردازی الهی این واژه آن را تا حد توحید و یکی شدن با خداوند بالا می برد. زن، نمونه ی تجلی حق و در شکل عروس های شعری یا مادر طبیعت و جهان ظاهر می شود. این سمبول دوم زیباترین تصویرهای ممکن را از زن ارایه می دهد. درست برخلاف تصویر پیشین زن که گمراه کننده و مضل است، در این جا زنانی در سیمای دختر ترسا و لیلی، هادی و راهنمای سالک به سوی حقیقت حق می شوند.