پرروش استعداد عام

فکر می کنم که فقه شیعه از هزار سال پیش حرکتی تکاملی را شروع کرد و علما یکی بعد از دیگری این راه را ادامه دادند. حرکتی معرفتی و عرفانی هم از زمان مرحوم آسید علی شوشتری به تعلیم رجل غیبی شروع شد و این روند، با چند واسطه به مرحوم قاضی طباطبائی و بعد به آقای بهجت رسید. تا قبل از آقای بهجت جنبه معنویات از جنبه علمی و فقهی متمایز بودند. البته بزرگان ما، هم فقیه، هم سالک بودند؛ ولی این دو در آقای بهجت تلاقی کرد و ترکیب شد. اگر به تالیفات ایشان نگاهی کنیم، می بینیم که فقه ایشان از سلوک ایشان تاثیر پذیرفته است که توضیح آن در این مجال نمی گنجد سلوک او هم به نحو دیگری بود. آن نحو سلوکی را که در مثل مرحوم آقای کشمیری یا بزرگان دیگر می بینیم، در آقای بهجت نمی بینیم؛ مثلا آقای بهجت هیچ وقت به هیچ کس نگفت که فلان ذکر را به عدد فلان با شرایط فلان بگو. یا مثلا می فرمودند به آنچه ماثور است و در روایات آمده، رجوع کنید و به قلب خودتان مراجعه کنید و ببینید به گفتن کدام ذکر مایل است؛ همان را بخوانید. در اذکار بر صلوات و استغفار بسیار تاکید داشتند که اینها تقریبا عام است؛ یعنی رویه سلوکی به عام ارائه می کردند، رویه خاصی است که اگر کسی دقت کند، می بیند تحت تاثیر خاص فقه است. بنابراین سلوک و فقه در آقای بهجت جدا نبود؛ ترکیب شده بود.
خلق: اینکه ایشان به ذکر خاصی یا عدد خاصی سفارش نمی کردند و می فرمودند به آنچه می دانید عمل کنید، آیا مفهومش این است که اعتقادی به استاد در سیر و سلوک نداشتند؟