فخر رازی؛ از عقل گرایی اعتدالی تا ایمان گرایی خردپیشه

نقش رازی در تحول علم کلام دوره حیات فخر رازی (543 606 ه‍ .) از جهات بسیاری تکرار سیر زندگانی غزالی است. او در ابتدا از طریقه اشعری حمایت کرد، اما سرانجام بر این عقیده شد که طریقه اشعریه فقط برای عامه مردم خوب است. با این وجود، نه مشتمل بر اصل حقیقت است و نه از آن تشفی حقیقی حاصل می‌شود. متکلمان پیش از رازی در بعدی گسترده از اسلاف خود پیروی می‌کردند و از آثار آنان بهره‌مند می‌شدند، اما رازی و هم‌فکرانش بیشتر به آثار فیلسوفانی مانند ابونصر فارابی (متوفی 339 ه‍ .) و ابن‌سینا (370 428 ه‍ .) متکی بودند و از کتاب‌های آنان بهره می‌جستند. از این‌رو، علم کلام به وضعیتی رسید که بدون دانستن فلسفه و منطق دانسته نمی‌شد. این ویژگی در کلام، باعث شد تا متکلمان بعد از رازی از متکلمان قبل از رازی متمایز شده و به فلسفه‌گرایش یابند. منابع متکلمان پس از رازی بیش از آن‌که کتاب‌ها و آثار متکلمان باشد، آثار فیلسوفان بود به‌گونه‌ای که بخشی از نظریات آنان در کتاب‌های کلامی مورد بحث واقع شدند.