گزاره های موجه: بحثی منطقی یا فلسفی؟

بحث درباره مواد ثلاث (وجوب، امکان و امتناع) و گزاره های موجه، هم در منطق و هم در فلسفهمطرح است. منطق دانان مسلمان در آثار منطقی خویش، اغلب ضمن بحث درباره اقسام گزاره ها،گزاره های حملی را به گزاره های موجه و غیرموجه (مطلق) تقسیم، و سپس اقسام و احکام گزاره هایموجه را به تفصیل بررسی می کنند. فیلسوفان نیز مفاهیم یا ماهیات را به سه دسته واجب الوجود،ممکن الوجود و ممتنع الوجود تقسیم، و درباره احکام فلسفی هریک بحث می کنند. اکنون این مسئلهدرخور طرح است که چه تفاوتی میان معنای منطقی و معنای فلسفی مواد و جهات هست و آیا اینبحث اصالتا بحثی فلسفی است یا منطقی؟ اندیشمندان مسلمان در پاسخ به این مسئله، دست کم سهدیدگاه را مطرح کرده اند که به ترتیب عبارت اند از: 1. تمایز معنایی؛ 2. وحدت معنایی و اختلافحیطه ای؛ 3. وحدت معنایی و تساوی حیطه ای.
در این مقاله پس از طرح و نقد دو دیدگاه نخست، دیدگاه سوم به منزله رای مختار ملاصدرابررسی می شود. یکی از پیامدهای این دیدگاه آن است که بحث درباره مواد و جهات، اصالتا بحثیفلسفی است، نه منطقی، و اگر در منطق درباره آن بحث شود استطرادی است. در بخش دیگر مقاله،دیدگاه سوم نیز نقد، و نشان داده می شود که این دیدگاه با چالش هایی روبه روست؛ برای نمونه، لزوماختصاص موجهات به اقسام ویژه ای از گزاره های حملی. در پایان دیدگاه چهارمی به اختصارپیشنهاد می شود که بر پایه آن، تمایز معنایی میان جهات منطقی و جهات فلسفی بنابر تمایز میانجهات راجع به صدق و جهات راجع به وجود تبیین می شود.