بازکاوی پندار بین رشته ای بودن علم اطلاعات

در اغلب تعاریف معتبری که از علم اطلاعات در چهار دهه پیش ارایه شده، همواره تاکید بر بین رشته ای بودن این حوزه، یک رکن ثابت، محسوب می شده است. بدین معنا که علم اطلاعات در نقشه معرفت شناسی علوم بشر، حاصل آمیختن مباحث و موضوعات مطرح در علوم دیگری چون کتابداری، علوم رایانه، ارتباطات، زبان شناسی، روانشناسی و... است. پژوهشگر با روش دیالکتیکی (جدلی) و با طرح پرسشی مبنی بر اینکه مطالعات بین رشته ای اصولا واجد چه ویژگی هستند، پندار بین رشته ای بودن علم اطلاعات را به بازکاوی گذاشته است. یکی از نتایج این بحث دیالکتیکی آن است که موضوع/موضوعات اصلی و هویت بخش هر رشته علمی (و نه صرفا روش ها و نظریه های علمی متداول در آن)، تعیین کننده رویکرد پژوهشی حاکم در آن رشته است. بدین سان، از آنجا که رشته ای مانند «بیوشیمی» دارای دو موضوع اصلی «زیست شناسی» و «شیمی» است، خود وابسته به دو حوزه علمی «زیست شناسی» و «شیمی» بوده و ماهیت بین-رشته ای بودن آن مسجل است. ولی موضوع اصلی علم اطلاعات، یعنی تحقیق درباره اطلاعات و فرآیندهای اطلاعاتی، موضوع اصلی هیچ رشته علمی دیگری نیست و فقط در علم اطلاعات، مسبوق به سابقه است. نگارنده در این نوشتار، چهار عامل را در تداول و فراگیری پندار بین رشته ای بودن علم اطلاعات برشمرده است: 1- به دست دادن عمده داده های خام در پژوهش های متخصصان علم اطلاعات (نظیر مدارک اطلاعاتی) توسط دانشمندان و متخصصان علوم دیگر؛ 2- بهره مندی دانشمندان و متخصصان علوم دیگر از عمده خدمات حاصل از پژوهش های متخصصان علم اطلاعات (نظیر سازماندهی اطلاعات و خدمات مرجع)؛ 3- نفوذ و استیلای بی چون و چرای نظریه ها و روش های علمی متداول در رشته های علمی دیگر در حوزه علم اطلاعات؛ 4- قابلیت متصور بودن پیوند منطقی میان علم اطلاعات و همه علوم بشر و شاخه های فرعی آن، نظیر کتابداری پزشکی، کتابداری فنی و مهندسی، کتابداری حقوق و... این در حالی است که با استناد به احتجاجات آورده شده در این بحث دیالکتیکی، هیچ یک از عوامل پیش گفته، توجیه کننده بین رشته ای بودن علم اطلاعات و حتی برخی از منشعبات آن (نظیر گونه های مختلف کتابداری، اعم از کتابداری پزشکی، کتابداری فنی و مهندسی و...) نبوده و این امری است که باید در تعاریف و تعین های نظری درباره این رشته علمی مد نظر قرار گیرد.