پارک اکولوژیکی؛ بوم شناسی طبیعی- فرهنگی

رویکرد پایدار به محیط بصری شهر در راستای طراحی پایدار، بر اساس سه اصل ساختار اجتماعی- فضایی پایدار، الگو برداری از طبیعت و استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر، معرف جایگاه و نقش جدید منظر شهری است که در آن بایستی پاسخ های مناسب به مسائل اکولوژیک، رفاه اقتصادی و زندگی جمعی در بستر زیبایی شناسی اکولوژیک، با یکدیگر تلفیق شده باشند. در این میان سیستم طراحی پارک به عنوان هدایتگر و جلودار طراحی شهری جامع و همه جانبه و فضای سبز به عنوان بستر اصلی طراحی پارک و بخشی از سیمای شهر، محل ارتباط انسان شهرنشین و طبیعت است. انسانی که با توسعه سریع پیشرفت های صنعتی و تکنولوژیکی، حضور فعال خود را در فضاهای باز شهری از دست داده و با طبیعت نیز بیگانه شده است. به این ترتیب احتیاجات روانی و اجتماعی افراد از محیط زیست تحت تاثیر مستقیم مسائل اقتصادی و صنعتی قرار گرفته و فرم تازه ای یافته است. از سال 1991 با مطرح شدن عنوان جدیدی از پارک های شهری به نام پارک های اکولوژیکی، چالش جدیدی در زمینه ارتباط انسان و محیط زیست پیرامونش در بستر شهر مطرح شد که بسیار متفاوت از پارک های منظری گذشته است و همگام با اصول طراحی چشم انداز شهری پایدار که حاصل الگوی طراحی شهری پایدار است، گام بر می دارد. این نوشتار بر آن است تا با مروری توصیفی بر ادبیات موضوع و تحلیل قیاسی نمونه های موردی موفق چنین پارک هایی، به این مساله بپردازد که ویژگی های پارک اکولوژیکی در باز تولید هویت طبیعی-فرهنگی مکان و تقویت چشم انداز شهری پایدار چیست؟ آیا منظور از لغت اکولوژی در طراحی پایدار صرفا اکولوژی طبیعی است یا در واقع یک اکولوژی فرهنگی و شاید ترکیب این دو، و در این راستا برای طراحی اکو محور چه روندی باید در نظر گرفته شود. نتایج حاصل از این بررسی ها در نهایت معرف ویژگی های پارک اکولوژیکی به عنوان ترکیبی از منظر طبیعی و منظر فرهنگی است که در آن فضایی جمعی با رویکرد اکولوژیکی طراحی می شود و عواملی از جمله افزایش تعاملات اجتماعی هدفمند در راستای آموزش مستقیم و غیر مستقیم و ارائه راهکارهای حفاظت از محیط زیست، چهارچوب اصلی طراحی و عملکردی آن را تشکیل می دهند. اکثر نمونه های موفق این پارک ها، با توجه به ماهیت موضوع در سایت هایی که زمانی در آنها چرخهای از فعالیت های تولیدی- مصرفی انجام می شد شکل گرفته اند تا گذشته سایت را دوباره احیا کنند. چنین تلاشی بیانگر ضرورت توجه همزمان به بوم شناسی طبیعی و بوم شناسی فرهنگی در راستای ایجاد محیط بصری و عملکردی دینامیک و پویا در شهر است و این خود می تواند راهکاری در باز-زنده سازی و احیای اکوسیستم های فراموش شده شهری باشد.