بررسی و تحلیل جامعه شناسی رابطه جامعه مدنی سنتی و انقلاب مشروطه در ایران

اهداف اصلی مقاله حاضر بررسی رابطه جامعه مدنی سنتی و انقلاب مشروطه و آزمون میزان تبیین پذیری این رابطه با تئوری های جامعه توده وار و جامعه کثرت گرا استبه این منظور، در ابتدا روش شناسی و دو تئوری مربوط به جامعه مدنی و انقلاب توضیح داده می شوند. سپس، مروی می شود به مهم ترین رویدادهایی که منجر به شکل گیری انقلاب مشروطه شدند. بخش بعدی مقاله متمرکز می شود بر معرفی اجزاء و مولفه های جامعه مدنی سنتی. در بخش پایانی، دلایل عدم تبیین رابطه جامعه مدنی سنتی با انقلاب مشروطه بر اساس تئوری های جامعه مدنی کثرت گرا و جامعه مدنی توده وار مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند.
نتایج این مطالعه که به روش اسنادی و با تکنیک مقایسه ای صورت گرفته است، نشان می دهد که:در جامعه ایرانی عصر مشروطه یک جامعه مدنی سنتی نسبتا قوی وجود داشته است، که با هیچ کدام از تئوری های مربوط (جامعه توده وار و جامعه کثرت گرا) قابل تبیین نیست.
جامعه مدنی سنتی در عصر مشروطه نتوانست، آن گونه که تئوری جامعه کثرت گرا در مورد جامعه آمریکا پیش بینی می کرد، جامعه ایران را تثبیت کند و از بروز یک انقلاب اجتماعی در آن جلوگیری کند. این مطالعه دلایل این گژکارکردی را در تمایزات اساسی جامعه مدنی سنتی عصر مشروطه با جامعه مدرن در جنبه ها و شاخص هایی مانند ضعف دولت ایرانی، گژکارکردهای نهادها و سازمان های مدنی، یکی کردن جامعه مدنی با جامعه سیاسی، فقدان طبقات اجتماعی مستقل، طرد سازمانی گروه های اجتماعی، کنش های خشونت آمیز جامعه مدنی سنتی و فقدان فضای عمومی بالنده تشخیص می دهد.
همچنین، اگر چه به مانند یک جامعه توده ای، در انقلاب مشروطه نیز رفتار سیاسی توده ای شکل گرفت و نخبگان موفق شدند غیر نخبگان را بر علیه دولت بسیج کنند، اما جامعه ایران در عصر مشروطه با جامعه توده وار در مقوله های زیر متمایز بود:رفتار توده ای حاصل ذره ای شدن افراد نبود، زیرا در این جامعه هنوز روابط خویشاوندی و عصبیت های قومی-قبیله ای قوی وجود داشت.
یک ایدئولوژی کل گرا برای بسیج مردم علیه سلطنت وجود نداشت، بلکه گروه های اجتماعی اهداف و انگیزه های متفاوتی را برای مخالفت با استبداد دنبال می کردند.