امکان سنجی تلفیق دو مقوله ارزیابی آثار توسعه و ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی در ایران

با وجود گذشت بیش از پانزده سال از تصویب قانون ارزیابی پیامدهای ناشی از توسعه بر محیط زیست در ایران، بررسی ها حاکی از وجود ضعف در اثر بخشی و کارایی این ارزیابی هاست. گرچه برخی از این نارسایی ها را می توان به ضعف در ساختار اداری و اجرایی نسبت داد، اما کاستی های روش شناختی، عدم شفافیت و قطعیت گزارش ها نیز نقش موثری در بروز این مشکلات داراست. یکی از مهم ترین دلایل این عدم شفافیت، کیفی بودن معیارهای ارزیابی و عدم امکان وارد نمودن خسارت های تحمیل شده به محیط زیست در تحلیل های اقتصادی پروژه است.
با وجود پیشرفت های صورت گرفته در روش های ارزیابی آثار توسعه بر محیط زیست و همچنین ارزش گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی در جهان، جدایی دیدگاه ها و روش های به کار گرفته شده در این دو زمینه از دانش، موجب شده تا برخلاف توانایی هایی که هر یک در اعتلای دیگری داراست، ارزیابی آثار توسعه و ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی، هر یک به گونه ای مستقل توسعه و تکامل یابند.
در پژوهش حاضر، امکان تلفیق این دو فرایند در راستای افزایش اثر بخشی گزارش های ارزیابی، از دو روش مورد واکاوی قرار گرفته است. روش اول مبتنی بر مقایسه تطبیقی دو فرایند ارزیابی پیامدهای محیط زیست و ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی است. بررسی ها نشان می دهد که وجود گام های مشترک در این دو فرایند، این امکان را فراهم می سازد تا با اعمال تغییراتی در شرح خدمات EIA، امکان ادغام ارزش گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی در آن فراهم گردد. در واقع، با سنجش کمی پیامد ها و انتخاب روش ارزش گذاری مناسب، براورد میزان خسارت های وارده به خدمات اکوسیستمی منتخب بر اثر توسعه امکان پذیر می گردد. در روش دوم، با نظرسنجی از کارشناسان و صاحب نظران ارزیابی پیامدهای توسعه در کشور، علل ناکامی EIA در ایران و چگونگی تحقق این تلفیق، مورد سوال قرار گرفت. نتایج نشان می دهد، مهم ترین علت عدم دستیابی EIA به اهداف مورد نظر در ایران از دید کارشناسان به ترتیب عدم برخورداری از ساختار اجرایی مناسب، کیفی بودن معیار ارزیابی و عدم دسترسی به اطلاعات مورد نیاز است. کلیه کارشناسان معتقد بودند که ورود ارزش گذاری اقتصادی در فرایند EIA، منجر به افزایش اثر بخشی آن خواهد شد. همچنین مناسب ترین مرحله برای انجام ارزش گذاری در فرایند EIA، مرحله ارزیابی و مناسب ترین سطح برای این امر، سطح طرح ریزی معرفی شده است. مهم ترین مانع پیش رو در ارزش گذاری اقتصادی محیط زیست در ایران نیز از دید کارشناسان، عدم دسترسی به متخصصان لازم در این زمینه اعلام گردیده است. در پایان الگوی پیشنهادی به منظور انجام ارزیابی اقتصادی پیامدهای محیط زیست و پیشنهادهای در جهت تامین بستر لازم برای عملی شدن این تلفیق ارایه شده است.