بررسی تحلیلی مفهوم تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی

هدف اصلی این مقاله بررسی تحلیلی مفهوم تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی متفکران مسلمان است. پرسش اصلی تحقیق این است که تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی در چه مواردی و در هر یک از این موارد در چه معنایی به کار رفته و عناصر معنایی آن کدام است؟ این تحقیق مشخص کرد که اولا این واژه پیش از ابن سینا در ادبیات فلسفی و اخلاقی کاربرد نداشته و در آثار ابن سینا و پس از وی تا قرن هفتم به عنوان یک واژه فرعی و از قرن هفتم به بعد به عنوان یک واژه کلیدی به کار رفته است. ثانیا این واژه در چهار گفتمان محوری ‐ گفتمان معالجت، ریاضت، سعادت و گفتمان ترکیبی ‐ و در چهار معنا به کار رفته است: الف) تزکیه به معنای رفع رذایل و کسب فضایل اخلاقی؛ ب) رفع رذایل اخلاقی؛ ج) ریشه کن کردن حب دنیا از ساحت نفس و د) رفع رذایل اخلاقی و رذیله حب دنیا. ثالثا هسته اصلی معنایی تزکیه زدودن رذایل است و کسب فضایل لازمه آن و نه جزئی از معنای آن است. رفع رذایل و کسب فضایل دو روی یک سکه اند.