تحجرگرایی در عرصه ی پنداری، رفتاری و کرداری

نویسنده در آغاز نگاهی به خاستگاه جمود و تحجر دارد تا نقطه ی انحراف آن روشن شود. دو مورد از گذشته تا حال را یادآور می شود و این بدان خاطر است که به عقیده ی وی تا انسان نسبت به منشا یک عارضه آگاهی نداشته باشد، قادر به درک آن نیست و نمی تواند در صدد رفع و جبران آثار و فرامدهای ناخوشایند آن برآید؛ چه آن که رفتار و کردار انسان در گرو نوع آگاهی او از مسائل است و این همان چیزی است که پندار او را شکل می دهد.
وی در ادامه خاطرنشان می سازد که تحجر گرچه منشا گرفته از جهل است، لیکن این جهل به معنای بی سوادی نیست، بلکه به معنای سرپوش نهادن روی چراغ عقل و فرومیراندن آن است. از این رو با دو نوع تحجر رو به رو هستیم؛ جمود معرفتی و جمود ناآگاهی.
سپس در بخش های بعدی دامنه ی بحث را به گستره ی میدان تحجر در عرصه های گوناگون زندگی انسان، همچون اقتصاد خانواده، مسائل اجتماعی فرهنگی، آموزشی تربیتی، اقتصادی اجتماعی کشانده، نشانه هایی از تظاهرات رفتاری و پنداری آن را یادآور می شود و با نتیجه گیری به نوشتار خود پایان می بخشد.
نکته های این نوشتار عبارتند از:•تحجر دارای دو بعد افراط و تفریط است، چنان که جمود با تمام گستره ی خود گونه ای از تفریط است و غلو گونه ی افراط آن.
•میان اطاعت کورکورانه ی ناشی از جمود، و تعبد یا تسلیم عبادی تفاوت است.
•نوعی از جمود و تحجر را در قالب آزاد اندیشی می بینیم، چنان که مسلک عقلانیت لیبرال قدیم و جدید بدان می نگرد.
•سخت گیری در مناسک دینی موجب زده شدن از اصل دین و ایجاد مقاومت در برابر آموزه های آن، و در نهایت منجر به رویکرد نسل نو به سکولاریسم می شود.
•تهاجم فکری و فرهنگی عامل بیرونی انحطاط است و موجب التقاط می شود، ولی جمود عامل درونی انحطاط است، موجب تحجر می شود. نقطه ی مقابل جمود اباحی گری و حد وسط این دو، روشن بینی و به تعبیر دیگر، عقلانیت و بصیرت است.