بررسی تاریخی و باستان شناختی قلعه خان لنجان(قلعه بز) اصفهان

قلعه خان لنجان که هم اکنون با نام «قلعه بزی» شناخته شده است، از جمله قلاع کوهستانی استان اصفهان است که بر فراز سه رشته از ناهمواری های طبیعی کوه قلعه بزی در 10 کیلومتری شمال شرق شهرستان مبارکه ساخته شده است. این قلعه احتمالا در دوره ساسانی ایجاد و به دلیل موقعیت سوقالجیشی خود در دوران اسلامی نیز مورد بازسازی قرار گرفته است.
به دلیل کمبود اطلاعات در زمینه آثار معماری قلعه خان لنجان که به تناسب برش طبیعی کوه و در سه ارتفاع مختلف ساخته شده اند، ارائه نقشه ای جامع از فضاها و ساختارهای معماری آن با در نظر داشتن وضعیت توپوگرافی کوه های قلعه بزی به عنوان یکی از اهداف اصلی این پژوهش در نظر گرفته شد. همچنین به منظور درک بهتر از علل ساخت و استمرار استقرار در قلعه کوشش شد تا مطالعات جامعی در زمینه متون و مدارک مکتوب مرتبط با قلعه انجام پذیرد.
بر اساس داده های حاصل از بررسی و نقشهبرداری مشخص گردید که این قلعه با وسعتی حدود یک هکتار، از یک ارگ بلند در مرتفع ترین نقطه کوه، استحکامات مرکزی و قلعهای کوچک در پائین تشکیل شده است. نکته قابل توجه در طرح قلعه خان لنجان همچون سایر قلاع کوهستانی، بهرهگیری از شرایط طبیعی ارتفاعات و ناهمواری ها به منظور ساخت و ساز است؛ به گونهای که در معماری این قلعه الگو و نظم هندسی مشخصی به چشم نمیخورد. همچنین بر اساس مدارک مکتوب میتوان اینگونه استنتاج نمود که قلعه خان لنجان به دلیل موقعیت مطلوب خود به تناوب و در برهه های زمانی مختلف کاربردهای گوناگونی یافته است؛ بگونهای که این استحکامات علاوه بر عملکرد راهبانی و راهداری خود، متناسب با شرایط زمانی کارکرد مسکونی، نظامی و تدافعی و یا حکومتی داشته است.