بررسی و مطالعه برج - مقبره های قرن 8 و 9 ه.ق در مازندران

موضوع پیش رو در واقع عنوان پروهش میدانی بوده است که در حدود یک دهه گذشته، بیش از 30 مقبره در استان مازندران را مورد بررسی قرار داده و هدف اصلی آن، علاوه بر مطالعات تطبیقی، رسیدن به مبانی نظری مناسب برای حفاظت و مرمت مقابر مازندران بوده است. نگارنده پس از بررسی، برداشت و مستندسازی این آثار به نکات قابل توجهی رسیده است که می تواند در حفاظت و مرمت این آثار راهگشا بوده که به عنوان راهکار در این گزارش آمده است. این بناها در گستره جغرافیایی غرب تا شرق مازندران و درحوزه های اقلیمی کوهستانی، جنگلی و جلگهای قراردارند و به بخشی از تاریخ سیاسی و مذهبی منطقه به ویژه قرن 8 و 9 هجری قمری اشاره دارند که در اسناد مختلف به صورت کلی نام و نشانی از آنها برده شده است.
بسیاری از این آرامگاه ها، مدفن و مشهد امامزادگان هستند. اهالی منطقه علاوه بر مقابر امامزادگان و سادات مرعشی، آرامگاه های بسیاری برای نیاکان خویش ساختند که برخی از آنها تاکنون برجای ماندهاست. با آمدن صفویان و رشد مذهب تشیع، معماری تدفینی ایران به مقامهای مذهبی اختصاص یافت و ساخت مقابر فرمانروایان جای خود را به ساخت مقابر مذهبی و مقدس داد. قجرها در این زمینه به بازسازی، مرمت و توسعه برخی مقابر و آرامگاه ها در مازندران پرداختند و الحاق معروف مستطیل شکل1 را به مقابر قرن 8 و 9 هجری قمری اضافه نمودند و در سالهای پس از قاجار (دوران پهلوی) مرمت و توسعه مقابر و آرامگاه ها در این منطقه بدون معماری خاصی ادامه یافت.
بنایی مانند مقبره شمس آل رسول آمل نمونه برجستهای از صدها مورد مقبره شناخته شده در این مناطق است. این بنا در اراضی گنبدبن آمل2 قرار گرفته و بسان سایر مقابر منطقه در اثر عوامل اقلیمی و انسانی دچار آسیبهای فراوانی شده و تحت حفاظت و مرمت قرار گرفته است. رسیدن به مبانی نظری واحد برای رسیدن به تعادل پویا در این نوع مقابر، بخشی از نتایج مورد اشاره در این مقاله است.