مطالعه تطبیقی خط نگاری در قالی های دوران صفوی و قاجار

هنرمندان در عرصه قالی بافی از خط نوشته به عنوان عنصری تزیینی و ابزاری توانمند به منظور انتقال مفاهیم بهره گرفته اند. در این مقاله ها با بررسی خط نوشته های قالی ها در دو دوره مهم تاریخ قال بافی ایران – یعنی دوران صفوی و قاجار- کوشش می گردد تا ضمن پرداختن به فرم ها و مضامین به کاررفته در خط نوشته ها با رویکردی تطبیقی و مقایسه ای نیز به قالی های دو دوره پرداخته شود. بدین منظور، تصاویر قالی های نوشته دار متعلق به دوره های مذکور از منابع مختلف، به روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. پس از واخوانی خط نوشته ها در نمونه های به دست آمده، خط نوشته ها به لحاظ کارکرد و محتوا در دو گروه کلی طبقه بندی شده اند: گروه نخست، خط نوشته های «شناسا» هستند که اطلاعات ارزشمندی درباره قالی در خوددارند - همچون تاریخ بافت، نام بافنده یا سفارش دهنده اثر. این گروه از خط نوشته ها در دوره صفویه بسیار کم به کاررفته اند و در دوره قاجار به مراتب بیشتر. گروه دوم، آن هایی هستند که در قالب اشعار یا آیات مذهبی و عبارت توصیفی در حواشی و گاه متن قالی ها بافته شده اند و دربردارنده مضامین گوناگون غنایی و عرفانی، توصیف طبیعت بهاری، توصیف فرش، توصیف نقوش تصویری و مدح حاکم و مانند این هاست هستند.