ایران، کلان وطن ایرانیان؛ مطالعه موردی عصر صفوی

آغاز هویت ایرانی همواره مورد بررسی و مناقشه پژوهشگران بوده، اما هنوز اجماعی بر چیستی و زمان تکوین هویت ایرانی به دست نیامده است. وجود کلان وطن در یک جامعه از نشانه های اصلی وجود هویت جامعه ای است. با این فرض که هویت جامعه ای و تلقی حاملان آن از وطن در هر دوره ای رابطه ای مستقیم با همدیگر دارند، پرسش اصلی این تحقیق این است که آیا در دوره صفوی، ایران به عنوان کلان وطن ایرانیان عصر صفوی شناخته شده بود؟ برای یافتن داده های تحقیق به متون ادبی و تاریخی عصر صفوی و کمی پس از انقراض سلسله صفوی مراجعه شد و با دسته بندی و استناد به آنها چنین به نظر می رسد که در نیمه دوم عصر صفوی، کلان وطن ایران برای بخش هایی از جامعه ایران که شواهد و اسنادی از حس وطن دوستی آنها در منابع موجود است، در کنار وطن های زادگاهی و ولایتی شناخته شده و مورد تعلق و دلبستگی بود. از این رو، رواج واژه ایران و تکرار رو به افزایش آن در متون عصر صفوی از نخستین نشانه های تکوین کلان وطن ایران است. انتساب به ایران که هم از سوی ایرانیان و هم غیر ایرانیان برای تشخص ایرانیان به کار رفته است و مواردی از اظهار صریح ایران به عنوان وطن ایرانیان، از دیگر نشانه های تشخص کلان وطن ایران هستند.