بررسی متالوگرافی، ICP-OES و SEM-EDS سه شئ آلیاژی عصر مفرغ مکشوف از بخش جنوبی حوضه ی هلیل رود، جیرفت

فعالیت های جدید باستان شناسی در جیرفت، در جنوب استان کرمان، علاوه بر کشف شواهد آغاز شهرنشینی، منجر به شناسایی مدارک فلزکاری، اشیای فلزی، شواهد معدن کاری کهن و سرباره های استحاله ی کان سنگ ها گردیده است. در مجموعه ی اشیای بازیافتی از حفاران غیرمجاز از منطقه ی معروف به «میل فرهاد»، در جنوب خاوری دشت جیرفت، یک سنجاق و دو میله مفرغی انتخاب و در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته اند. بر پایه ی مقایسه آن ها، با نمونه های مکشوف از کاوش های علمی باستان شناسی، قدمت آن ها به عصر مفرغ (اواخر هزاره ی چهارم و سوم ق.م.) برمی گردد. هدف نگارندگان شناخت آلیاژگری فلزات و مسائل فنی فلزکاری عصر مفرغ است که با پرسش هایی در زمینه ترکیبات عنصری و روش های ساخت، زنجیره تولیدی و عملکردی اشیا و سازوکارهای اقتصادی-اجتماعی جوامع عصر مفرغ منطقه مورد مطالعه دنبال شده است. تولید اشیا با روش های ذوب و قالب گیری و چکش کاری، دارا بودن زنجیره تولیدی و عملکردی در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین، وجود ساختار اقتصادی-اجتماعی و اداری پیشرفته در جوامع عصر مفرغ منطقه، پیش فرض های مقاله حاضر هستند. نگارندگان، با استفاده از روش متالوگرافی، روش های ساخت این اشیا را چکش کاری سرد و چکش کاری گرم، تشخیص داده اند. عناصر موجود در آخال ها، گوی چه ها و ناخالصی های این اشیا، با استفاده از روش های SEM-EDS و ICP-OES بررسی کمی و کیفی شدند. ترکیب اصلی این سه آلیاژ از نظر فنی، مشابه فلزکاری عصر مفرغ منطقه جنوب خاوری ایران است؛ سنجاق و یکی از میله ها، از نوع آلیاژ مس آرسنیکی و میله دیگر، از مس تقریبا خالص می باشد. دیگر عناصر شناسایی شده در آن ها، نظیر: آنتیموان، روی، قلع، سرب، استرانسیم، آهن و نقره، با نتایج آزمایش های شیمیایی کان سنگ های منطقه، هم پوشانی به نسبت دقیقی دارند. گونه شناسی این اشیا و تشابه فنی و ساختاری آن ها، روابط بین محوطه های باستانی منطقه ی جنوب خاوری ایران را با یکدیگر و همچنین، با سایر مراکز باستانی در فلات ایران و مناطق هم جوار، قابل تحلیل می سازد.