مقایسه ارزش خدمات اکوسیستمی در کشتزارهای رایج و ارگانیک گندم و سیب زمینی در منطقه فریمان

ارزشگذاری و کمی کردن خدمات و کارکردهای مختلف اکوسیستم (بوم سازگان) های کشاورزی یکی از مهم ترین عامل های موثر در راستای افزایش توجه به این خدمات و اتخاذ راهکارهای مناسب برای پایداری این خدمات می باشد. در واقع ارزشگذاری اقتصادی با بازگو کردن ارزش کمی کارکردها، خدمات و کالاهای اکوسیستم ها، برنامه ریزان و مدیران اجرایی، اجتماعی و اقتصادی را در برنامه ریزی حفاظت و بهره برداری پایدار منابع یاری می دهد. یک راهکار برای دستیابی به پایداری در کشتزارها، استفاده از خدمات طبیعی در زمین های کشاورزی با جایگزینی بعضی از نهاده های برون کشتزار ای مانند آفت کش ها و کودهای شیمیایی است. بررسی خدمات اکوسیستم های کشاورزی راهکاری جدید برای نگاه به آینده کشاورزی به عنوان یک عامل مهم در تولید را پیش رو می نهد که باید در تصمیم گیری های مربوط به آینده تولیدات کشاورزی دخیل شود.
در این بررسی ارزش خدمات اکوسیستم کشاورزی در دو نظام مختلف مدیریت رایج و ارگانیک سیب زمینی و گندم در منطقه فریمان ارزیابی شدند. خدمات اکوسیستمی مورد بررسی در این پژوهش شامل تولید محصول اصلی و ثانویه به عنوان خدمات بازاری و کنترل آفات، ساخت خاک، ترسیب کربن، تامین عناصر غذایی از خاک و همچنین حاصل خیزی خاک به عنوان خدمات غیربازاری بودند. محصول اصلی شامل دو محصول بود (غده ها و بذرها برای کشت در سال بعد و محصول برداشت شده برای ارسال به بازار) که به وسیله کشاورزان در بازار خرید و فروش می شود. ارزش اقتصادی محصول ثانویه در این بررسی از طریق قیمت سر زمین بقایای گندم و سیب زمینی محاسبه شد و این بقایا تولیدات ثانویه در کشتزارهای مورد بررسی در نظر گرفته شدند. دیگر خدمات اکوسیستمی شامل ارزش های غیربازاری بود. با محاسبه ارزش بازاری و غیربازاری خدمات اکوسیستمی در کشتزارهای رایج و ارگانیک، این ارزش ها تحت سه پیش فرض (سناریوی) مختلف در منطقه فریمان و بر پایه کل سطح زیر کشت گندم (10 هزار هکتار) و سیب زمینی (800 هکتار) مورد ارزیابی قرار گرفت. در این سناریوها فرض بر این بود که 10، 25 و 50 درصد کل سطح زیر کشت گندم و سیب زمینی رایج به نظام ارگانیک تبدیل شود. در نهایت اختلاف بین سناریوها با شرایطی که کل سطح زیر کشت محصولات گندم و سیب زمینی به صورت نظام رایج کنونی مدیریت شود، مورد مقایسه قرار گرفت.
نتایج و بحث: نتایج بررسی نشان داد نظام رایج سیب زمینی ارزش بازاری بیشتری نسبت به نظام ارگانیک دارد، در صورتی که ارزش خدمات غیربازاری در این نظام پایین تر از نظام ارگانیک بود. ارزش بازاری و غیربازاری برآورده شده برای کشتزارهای ارگانیک گندم بیشتر از کشتزارهای رایج برآورد شد، به طوری که کل ارزش خدمات اکوسیستمی کشتزارهای ارگانیک برابر 5/97میلیون ریال در هکتار در سال و برای کشتزارهای رایج حدود 7/78 میلیون ریال در هکتار در سال به دست آمد. نتایج سناریوهای مورد ارزیابی نیز نشان داد با افزایش سطح زیر کشت سیب زمینی و گندم ارگانیک در منطقه فریمان، ارزش خدمات غیربازاری افزایش می یابد، به طوری که با کشت 50 درصد از کل سطح زیر کشت سیب زمینی و گندم به صورت ارگانیک، کل ارزش غیربازاری به ترتیب به میزان 8610 و 69980 میلیون ریال در سال نسبت به کشت رایج افزایش نشان خواهد داد.
با توجه به ارزیابی انجام گرفته در این بررسی می توان بیان کرد نظام مدیریت ارگانیک کشتزارهای سیب زمینی و گندم باعث ارائه خدمات اکوسیستمی بیشتری به ویژه خدمات غیربازاری، در مقایسه با نظام رایج می شود. هرچند کاهش عملکرد و ارزش بازاری در مواردی باعث کاهش کل ارزش خدمات کشاورزی ارگانیک می شود، ولی باید به این نکته توجه کرد که حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک و پایدار افزون بر ارائه خدمات غیر بازاری بیشتر، خدماتی همچون حفظ محیط زیست و تولید غذای سالم را نیز به همراه خواهد داشت.