پهنه بندی آگروکلیمایی کشت جو دیم استان لرستان با استفاده از مدل های تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و فازی

شناخت مشخصه های اقلیمی و تاثیر آن ها روی گیاهان زراعی یکی از مهم ترین عامل های موثر در افزایش عملکرد و بالا بردن تولید می باشد. این موضوع به ویژه در شرایط کشاورزی دیم اهمیت بیشتری دارد. جو دیم یک محصول راهبردی و از مهم ترین غلات است که بیشترین سطح زیر کشت استان لرستان را داشته و نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی منطقه دارد. در ایران و جهان در ارتباط با موضوع بررسی های زیادی انجام شده است ولی در بیشتر بررسی ها مشخصه های اقلیمی به صورت سالانه استفاده شده و کمتر تاثیرگذاری آن ها در مراحل مختلف رشد بررسی شده است.در این تحقیق تاثیر مشخصه های اقلیمی در مراحل فنولوژیکی (گذارشناسی) مورد توجه بوده و هدف از این بررسی، مقایسه مدل همپوشانی شاخص و فازی در پهنه بندی کشت جودیم در استان لرستان و شناسایی مناطق مستعد کشت جودیم می باشد.
در این پژوهش از عناصر اقلیمی دما و بارش در مراحل فنولوژی در یک دوره ی آماری 15 ساله (1995-2009) و از آمار همدیدی (سینوپتیک) 6 ایستگاه در استان استفاده شد همچنین مشخصه های زمینی شیب، خاک، ارتفاع استفاده شد. در مرحله آماده سازی داده ها، قابلیت اجرایی مدل تجزیه و تحلیل مربوط به کارکرد مورد نظر روی این لایه ها فراهم شد. در این تحقیق مدل یادشده عبارت از مدل تلفیق داده ها برای مکانیابی اراضی مستعد کشت دیم جو با استفاده از مدلAHP و فازی است و مراحل فنولوژی نیز از روش GDD(درجه روزهای رشد) به دست آمد،. با توجه به آستانه های سازگاری کشت جو دیم نسبت به هر یک از مشخصه ها و معیارهای تعیین شده، برای هر یک از عامل های کلیدی نقشه ی جداگانه تهیه شد. آن گاه استانداردسازی و طبقه (کلاسه) بندی آنها انجام شد. در نهایت لایه های استانداردشده وزن دهی و در فرمول AHPقرار داده شد و نقشه نهایی تهیه و مکان های مناسب نیز شناسایی شد.
نتایج و بحث:نتایج نشان داد که بارش و دما به ترتیب بیشترین تاثیر را در کشت جو دارند. بارندگی مرحله گل دهی و دانه دهی و دمای مرحله جوانه زنی و پنجه زنی از عامل های عمده محدودکننده کشت جو دیم می باشند. در مرحله پنجه زنی در هیچ کجای سطح استان دمای مناسب کشت جو دیم وجود ندارد، لذا میانگین بارش ودما سالانه مهم نیست بلکه توزیع در مراحل فنولوژی است که مهم می باشد. در مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) 18/55 درصد منطقه دارای شرایط بسیار مناسب و مناسب است که در قسمت های جنوب و جنوب غرب استان قرار دارد و 81/44 درصد دارای شرایط متوسط وضعیف می باشد، در مدل فازی 1/51 درصد منطقه دارای شرایط بسیار مناسب و مناسب است که مناطق مستعد در این مدل به سمت مرکز استان کشیده می شود و 9/48 درصد منطقه دارای شرایط متوسط و ضعیف می باشد.در مدل تحلیل سلسله مراتبی انعطاف پذیری کمتری نسبت به مدل فازی دارد زیرا بر پایه معیارهای قطعی عمل می کند ولی برتری آن، این است که هیچ گونه خطر (ریسکی) را نمی پذیرد و زمین های انتخاب شده در این مدل به طور قطع دارای بهترین شرایط برای کشت می باشد. این مدل برای مناطقی که زمین مناسب، کم است یک کاستی به شمار می آید، چرا که توان مانور معیارهای مختلف در این مدل کم است. در روش فازی برجستگی بهتری بین طیف های مختلف موجود در لایه ها دیده می شود، این مورد نشان می دهد که مدل فازی این امکان را برای تصمیم گیر فراهم می آورد تا مناطق را با توجه به نیازهایی که برای کشت جو دیم لازم است انتخاب کند. در نتیجه مدل فازی دارای توان قابلیت و استعداد (پتانسیل سنجی) بیشتری نسبت به مدل تحلیل سلسله مراتبی بوده و موثرتر و سودمندتر عمل می کند.
بنابراین با توجه به نتایج دو مدل مشخص شد بهترین مکان برای کشت جو دیم قسمت های جنوبی استان لرستان می باشد، همچنین مدل فازی برای استعدادیابی کشت محصولات مناسب تشخیص داده شد.