تقابل‎های هم جوار؛ عنصری بلاغی و معنی ساز در مثنوی

«تقابل های هم جوار» (همنشینی دو رکن متقابل)، اصطلاحی است در پیوند با علم معانی نحو. این اصطلاح، هنرسازه‏ای پنهان در مثنوی است که در این نوشتار براساس نظریه نظم (ساخت) و علم معانی نحو، ساخت‏های گوناگون و الگوهای متنوع آن تبیین و تحلیل شده است؛ ازجمله این الگوهای تقابلی عبارت اند از: تقابل‎های هم جوار در یک جمله با هویت دستوری یکسان (تقابل‎های معطوف، تقابل‎های هم جوار مضاف و مضاف‎إلیهی و موصوف و صفتی)، تقابل‎های هم جوار در یک جمله با هویت دستوری ناهمسان و تقابل‎های هم جوار در دو جمله شامل تقابل‎های عطفی و غیرعطفی. همراهی این الگوها با دیگر عناصر زیبایی‎شناسی چون انواع آرایه های بلاغی و موسیقی کلام، بر ظرفیت معنایی و حسن بلاغی آنها می‎افزاید. این گونه‎گونی موجب پویایی زبانی، بلاغی و معنایی هر چه بیشتر شعر مولانا شده است. بسامد فراوان این هنرسازه، ویژگی‏ای سبکی در شعر مولانا آفریده است و گذشته از تاثیر بلاغی و زیباشناسانه در القای زمینه معنایی سخن، به‎ویژه در اندیشه های بنیادین ذهن مولانا موثر است. در این نوشتار، تقابل‎های هم جوار معرفی و ساختار نحوی ابیاتی که شامل این هنرسازه اند، تحلیل زیباشناسی شده اند.