تاملی بر جلوه های حقوق شهروندی در آموزه های قرآن و نهج البلاغه

امروزه، حقوق شهروندی از دغدغه های اندیشمندان علوم اجتماعی و از موضوعات موکد جوامع مدنی است. نگرشی بر مقولات این حوزه، مبین این است که می توان به جای اتخاذ موضعی انفعالی و تکرار ادبیات سیاسی اجتماعی غرب، با تقاعدی خاضعانه بر خوان فراخ شریعت، جلوه های راستین حقوق شهروندی را دریافت. این مختصر، شمایی از حقوق شهروندی در قرآن و نهج البلاغه را به قاب کلام می کشد تا شاید اندیشه پژوهندگان را به سمت جستارهای بیشتر و عمیق تر معطوف دارد. هدف این مقاله بررسی مفهوم شناختی شهروندی و ردپای آن در قلمرو قرآن و سنت است.
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است که با اتکای به بررسی منابع اسلامی صورت می پذیرد.
در آیات قرآن و کلام معصومین ضمن تبیین قواعد کلی حقوق شهروندی، ساز و کارهایی در پیاده سازی و تبلور این حقوق در اجتماع طراحی شده است.
به رغم ظاهر نوظهور اصطلاح حقوق شهروندی و توهم ابتنای آن بر آموزه های لیبرال، ابعاد مفهومی و ضرورت پاسداشت این حقوق، پیش از این با انسجامی بی بدیل در آموزه های اسلامی وجهه توجه و تاکید شارع قرار گرفته است. با نگاهی به قرآن و نهج البلاغه، ابعاد حقوق شهروندی و لزوم رعایت حقوق انسانی بدون اعمال ممیزاتی چون تیره و تبار و حتی مذهب (در قدر متیقنی از این حقوق)، به وضوح قابل مشاهده است. با وجود این، تحقق حقوق شهروندی مستلزم شناخت آحاد مردم اجتماع از کلیه حقوق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مدنی و سیاسی خود می باشد. به نظر می رسد این مهم با اتخاذ راهبرد افزایش سطح آگاهی شهروندان و نهادینه سازی تدریجی اصول حقوق شهروندی از طریق آموزش های هدفمند و ایجاد انس با آموزه های قرآن و سیره معصومین (ع) ضمن کارگذاری بسترهای عمل به حقوق مزبور، در تمامی سطوح زندگی اجتماعی از سوی شهروندان، میسر خواهد گردید.