عطای کثیر؛ شرح بیتی از حافظ

بیت «نعیم هر دو جهان پیش عاشقان به جوی/ که این متاع قلیل است و آن عطای کثیر» با ضبط ها و معانی متفاوتی در تصحیح ها و شرح های دیوان حافظ آمده است. این مقاله ضمن بررسی این موارد، در پی آن است تا شکل سالم و معنی درستی از بیت ارائه دهد. دو موضوع را شارحان در شرح بیت در نظر نگرفته اند؛ یکی بررسی دو ترکیب قرآنی «متاع قلیل» و «عطای کثیر» که معادل نعمت های دنیا و آخرت است و دیگر این که شارحان «که» را در ابتدای مصرع دوم، «که» ربط تعلیلی به معنی «زیرا که» معنی کرده اند و یک شرح نیز آن را به معنی «بلکه» دانسته است. نگارنده معتقد است در این بیت، حرف ربط «که» حرف پیرو (ربط) اسم پرداز یا توضیحی است. این نوع «که» کلمه یا ترکیب پیش از خود را با جمله ی پس از خود مرتبط می سازد تا درباره ی آن توضیح و تفسیری ارائه دهد. حافظ بارها این نوع «که» را به کار برده است که با ذکر شواهدی از آن در متن مقاله، نظریه ی فوق قوت می یابد.