طریقیت یا موضوعیت روش دادرسی مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق اروپایی و حقوق موضوعه

در حقوق اروپایی تاکید بر ساختار و سازمان دادرسی جلوه بیش تری یافته است. در مقابل، در فقه امامیه این تاکید بر شخص (مقام دادرس) بیش تر متجلی شده است. در حقوق اروپایی در چنین ساختار و سازمانی، تعدد مراحل دادرسی (تفکیک عرضی دادرسی) پیش بینی شده است که مستلزم تفکیک موضوعی مراحل دادرسی و ضوابط ناظر بر آن است. ازآنجاکه فرآیند دادرسی موصوف به صفت اصل قانونی بودن است، نهی به این ضوابط از سوی قانون گذار حمل بر فساد می شود ولو این که قانون گذار صراحتا چنین فسادی را پیش بینی نکرده باشد، اما در فقه امامیه، با تاکید بر مقام دادرس و اختیارات وسیع وی، ظهور نهی در فساد بسته به نظر اوست مگر درجایی که شارع به صراحت نهی را ظهور در فساد بداند که در این صورت اجتهاد در مقابل نص جایز نیست. از سوی دیگر حقوق اروپایی، تعدد درجات دادرسی (تفکیک طولی دادرسی) و تعدد در مراجع و مقام قضایی را به عنوان اصل پذیرفته است. حال آنکه فقه امامیه، با تاکید بر مقام دادرس (جز در موارد استثنائی) چنین تعددی را ضروری ندانسته و بر وحدت آن تاکید دارد. سیر تحول قانون گذاری در حقوق موضوعه در سال 1373 تا سال 1381، نشان دهنده ی اعمال تفکر فقهی و پس از سال 1381 در جهت حرکت به سوی حقوق عرفی به مثابه قبل از سال 1373 است. مقاله حاضر صرفا توصیف و تبیین روش دادرسی در دو تفکر مذکور و رویکرد حقوق موضوعه در این زمینه است.