سنت عالمانه نقد در فقه شیعه

در این مقاله قصد داریم به معرفی رساله هایی بپردازیم که بیانگر شیوه ای عالمانه در نقد نظریات فقهی هستند. بحث و مناظره ای بسیار علمی، منطقی، مستند و با متانت کامل در قالب تالیف رساله های فقهی. دو عالم بزرگ شیعی قرن سیزدهم، این صحنه زیبا را به نمایش می گذارند.
مسئله‏ای که مورد بحث، سلام نماز نافله است که بین مرحوم ملا علی اکبر اژه‏ای اصفهانی- صاحب کتاب زبده المعارف (متوفای 1232 ق) و مرحوم حاج سید محمد باقر شفتی- معروف به حجهالإسلام (متوفای 1260 ق) (شرح حال مختصری از این دو عالم بزرگوار، در آغاز اربع رسائل فقهیه آمده است) اتفاق افتاد.
مرحوم اژه‏ای در نماز نافله، تنها یک سلام را لازم می‏دانست؛ یعنی سلام آخر: «السلام علیکم و رحمه الله و برکاته» و بیشتر از آن را بدعت می‏شمرد؛ ولی مرحوم حجهالإسلام بیشتر از یک سلام را جایز و نظر مرحوم اژه‏ای را بدعت در دین می‏دانست.
نخست اژه‏ای رساله‏ای در اثبات نظر خویش می‏نویسد، سپس سید، رساله‏ای در رد عقیده وی تالیف می‏کند. چون این رساله به نظر ملا علی اکبر اژه‏ای می‏رسد، رساله دیگری در جواب اعتراضات سید می‏نگارد. باز سید حجهالإسلام رساله‏ای مبسوط در رد رساله دوم مرحوم اژه‏ای می‏نگارد؛ به گونه‏ای که دیگر جای هیچ سخنی برای وی باقی نمی‏گذارد.
سید حجهالإسلام «قدس سره» در یکی از این دو رساله، از اژه‏ای با عنوان: «بعض الافاضل» و در رساله دیگر با عنوان: «بعض العلماء المعاصرین» نام می‏برد.
این چهار رساله در سال 1393 شمسی با تحقیق والد معظم حجهالإسلام و المسلمین حاج سید مهدی شفتی در یک جلد به نام اربع رسائل فقهیه، حول مسئله سلام النافله به چاپ رسید که در این مقاله به معرفی آن می‏پردازم.