پترولوژی و پتروژنز گدازه های بالشی در ناحیه فرومد، شمال خاوری ایران

گدازه های بالشی افیولیتی فرومد در باختر سبزوار و حاشیه شمالی خرد قاره ایران مرکزی رخنمون دارند. این گدازه ها دربردارنده سنگ آهک های پلاژیک با ریزفسیل های کرتاسه بالایی هستند و در دو گروه سنی تورونین پسین- سانتونین و کنیاسین- کامپانین پسین دسته بندی می شوند. گدازه های بالشی بازالتی به شکل های لوله ای و غده ای هستند و از بیرون به درون هر بالش شامل بخش های حاشیه ای خارجی (ویتروفیری)، میانی (واریولیتی) و درونی (اینترگرانولار) است. هر بخش دارای بافت خاص خود و مجموعه کانیایی از الیوین ± پلاژیوکلاز ± کلینوپیروکسن است. تشکیل بلورهای اسکلتی به‎ویژه الیوین و به مقدار کمتر پلاژیوکلاز در بخش میانی، نشان از سرعت زیاد هسته بندی در این کانی ها دارد. سرشت ماگمایی گدازه های تورونین پسین- سانتونین توله ایتی و گدازه های کنیاسین- کامپانین پسین توله ایتی- کالک آلکالن است. اگر چه غنی شدگی عناصر LILE، تهی شدگی نسبی از عناصر HFSE، غنی شدگی متفاوت عناصر LREE و روند تغییرات خطی عناصر HREE، نشان از شکل گیری گدازه های بالشی در محیط وابسته به کمان و از منشا گوشته ای ناهمگن با درجات متفاوتی از ذوب بخشی دارد، اما کاهش نسبت های Th/Yb، La/Nb، Ce/Nb و Ce/Th نشانگر گرایش آنها به محیط های حدواسط میان IAB و MORB است. بر خلاف گدازه های تورونین پسین- سانتونین، افزایش نسبت هایLa/Yb و Nb/Yb در گدازه های کنیاسین- کامپانین پسین نشانگر باروری گوشته و کاهش نسبت Nb/Ta و افزایش نسبی Th بیانگر دخالت مذاب حاصل از ذوب بخشی صفحه فرورونده در زایش این گدازه هاست. ژرفای به دست آمده برای محل ذوب سنگ منشا گدازه های بالشی منطقه میان 40 تا 70 کیلومتر برآورد می شود که بیانگر ذوب بخشی در محدوده پهنه لرزولیت اسپینل دار است. به نظر می رسد تشکیل گدازه های بالشی افیولیتی فرومد در یک حوضه حاشیه ای متمایل به پشت کمان مربوط به پهنه فرافرورانشی رخ داده است.