نظریه مسئولیت مداری انسان: رهیافت اخلاقی در کشاورزی و محیط زیست

حفظ و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی به سازه های چندی از جمله معنوی و نرم افزاری بستگی دارد. از سازه های عمده نرم افزاری می توان به اخلاق کشاورزی و زیست محیطی اشاره داشت. در ارزیابی اخلاقی رفتار‏، برنامه ها و اقدامات در بخش کشاورزی نظریه های متنوعی مطرح شده که رایج ترین آن ها از بعد قابلیت مراوده و بهره برداری بین کاربران عبارتند از: نظریه پیامد گرایی (فایده باوری)، فضیلت گرایی و حق- تکلیف گرایی. با توجه به فراوانی آموزه های اسلامی در زمینه های اخلاق زیست محیطی و کشاورزی، ضرورت تدوین تعریفی از نظریه ای بومی احساس شد و در این راستا این پژوهش طراحی و اجرا گردید. با واکاوی منابع علمی و نظرات علمای اسلامی و اندیشمندان و با توجه به مولفه های یک نظریه اخلاقی زیست محیطی، نظریه اخلاق کشاورزی «مسئولیت مداری انسان» تبیین شد. برای انجام پژوهش از روش شناسی مطالعات تطبیقی، تحقیقات اسنادی و فن دلفی استفاده گردید. آزمودنی های تحقیق در سه دور اجرای فن دلفی متخصصین الهیات و اخلاق - آشنا با مفاهیم اخلاق زیست محیطی- و اساتید منابع طبیعی و ترویج کشاورزی آشنا با مبانی اخلاقی را شامل شدند. از نتایج به دست آمده می توان به تنظیم فهرستی با 40 معیار برای ارزیابی نظریه های اخلاق کشاورزی و زیست محیطی نام برد. این تحقیق نشان داد که هر یک از نظریه های مذکور از توانمندی خاصی برخوردارند ولی در برخی از ابعاد ضعیف بوده و یا بی نظر هستند، لکن در مقایسه با سایر نظریه ها، نظریه «مسئولیت مداری انسان» در اکثر سنجه ها از امتیاز بالایی برخورداراست. مقایسه آماری بین چهار نظریه نشان داد که نظریه مسئولیت مداری انسان با اختلاف معنی داری از سه نظریه دیگر برای ارزیابی رفتارها نسبت به کشاورزی و محیط زیست کاراتر است. بر اساس یافته ها توصیه می شود از نظریه مسئولیت مداری انسان در تهیه پیوست فرهنگی برنامه های توسعه کشاورزی و زیست محیطی، در پرورش بعد اخلاقی کارشناسان و برنامه ریزان و حتی در محاکم قضایی و داوری استفاده گردد.