مقایسه ساختار حکایت های حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه با سرچشمه های آن حکایات

مثنوی حدیقه الحقیقه سنایی، حکایات متعددی دارد که شاید اغلب آنها در آثار پیشینیان ادب فارسی و عربی نقل شده باشد. در این نوشتار به تحلیل و مطابقت تعدادی از حکایات حدیقه با سرچشمه های آن حکایات، در چهارچوب ساختار قصه و حکایت پرداخته ایم. اینکه سنایی تا چه حد در اقتباس حکایات، ساختار پیشین آنها را حفظ کرده، چه نوآوری هایی داشته است و نیز بررسی مشترکات و اختلافات آنها، از بحث های این نوشتار است. نتایج پژوهش نشان داد که سنایی در پرداخت شخصیت ها، آنها را به شخصیت های تیپیک بدون نام تغییر داده است و از آنها با الفاظ مردی، شخصی و... نام می برد. سنایی در ساختار داستان ها با حفظ درونمایه اصلی، تغییراتی در عناصر داستان به وجود آورده است. گفتگو از عناصر ثابت داستان های حدیقه است و گاه شاعر با همین عنصر داستانی، شخصیت داستان را به مخاطب می شناساند. از ابتکارهای سنایی در این باب آن است که برخی از حکایاتی که وی آنها را ماخذ حکایت خود قرار داده، تنها یک خبر و در اغلب موارد، گفتگویی ساده در حد پرسش و پاسخی بدون پرداختن به حادثه و حادثه پردازی است. اما او با واردکردن عناصر داستانی و ایجاد حادثه پردازی، آن حکایات را در ساختاری داستان گونه وارد می کند. در بیشتر حکایات، زاویه دید، دانای کل و راوی، خود سنایی است. سنایی جز در مواردی اندک، در زاویه دید حکایاتی که از آثار پیشین گرفته، تغییری ایجاد نکرده است و اغلب برای ایجاز در حکایات، به زمان و مکان توجه چندانی نداشته است و به ندرت در بعضی موارد مستقیما به آنها اشاراتی کرده است.