مطالعه تطبیقی و تطوری نقوش هندسی در مواد باستانی و آثار هنری مازندران

مازندران یکی از بخش های مهم سرزمین های شمالی ایران محسوب می گردد که بین دامنه های شمالی البرز مرکزی و کرانه های جنوبی دریای خزر قرار گرفته است. قدمت حضور انسان در این منطقه به دوران پارینه سنگی فوقانی و میان سنگی باز می گردد. این سرزمین از دیرباز مهد هنرهای مختلف بوده است. سفال های مکشوفه از غارهای هوتو و کمربند از قدیمی ترین نمونه های سفالگری در فلات ایران هستند.
شکل گیری،‏ تحول و تغییر نقش مایه های موجود روی مواد باستانی و آثار هنری یکی از موضوعات مهم در باستان شناسی است که منجر به شناخت جنبه های اقتصادی،‏ اجتماعی و ایدئولوژیکی جوامع گذشته می گردد. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی نقش مایه ها از دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی تا به امروز انجام پذیرفته است. شناسایی و طبقه بندی،‏ بررسی روند تحول و حتی المقدور بازشناسی مفاهیم آنها با روش های کتابخانه ای و میدانی صورت پذیرفته است.
بر پایه این پژوهش،‏ نقش مایه های مذکور به انواع هندسی،‏ گیاهی،‏ حیوانی،‏ انسانی و نمادین تقسیم شدند؛ اما،‏ در این مقاله تنها به توصیف و تشریح انواع نقوش هندسی پرداخته ایم. باید اذعان نمود که به دلیل ضعف کاوش های باستان شناختی در این منطقه،‏ ما با کمبود مدارک مربوطه رو به رو بودیم. در هر حال،‏ نقش مایه های هندسی مورد مطالعه از تنوع زیادی برخوردارند؛ برخی از آنها در طول زمان استمرار یافتند،‏ بعضی دیگر تطور و تغییر پیدا کردند و برخی دیگر،‏ از میان رفته اند. طبیعت،‏ مذهب و فرهنگ بومی از عوامل موثر در شکل گیری و تداوم این نقش مایه ها بودند.
1. این مقاله از طرح پژوهشی با عنوان «بررسی تطبیقی نقوش نمادین دوران پیش از تاریخ،‏ تاریخی و هنرهای بومی مازندران» که در سال 1391 در شورای پژوهشی دانشگاه مازندران تصویب و در سال 1392 توسط نگارندگان اجرا و تدوین گردیده،‏ مستخرج شده است.