برهان امکان در اندیشه فیلسوفان و متکلمان

یکی از استوارترین برهان‎هایی که بر وجود خداوند متعال اقامه شده، برهان امکان یا برهان امکان و وجوب است. برهان وجود و برهان صدیقین سینوی، نام‏های دیگر آن است. از برهان امکان دو گونه تقریر ارائه شده است. گونه نخست، بر قبول واقعیت یا موجود، بدون لحاظ اینکه ممکن الوجود است، مبتنی است، و گونه دوم بر وجود ممکن الوجود مبتنی است. در تقریر اول، از وجود موجود (واقعیت) بر وجود واجب الوجود بالذات استدلال می‎شود، و در تقریر دوم از وجود ممکن الوجود ضرورت وجود واجب الوجود بالذات اثبات می‎شود.
از هر یک از دو گونه تقریر برهان امکان، تبیین‏های مختلفی ارائه شده است، برخی از تبیین‏های گونه اول، مبتنی بر امتناع دور و تسلسل در علیت است، و برخی دیگر، مبتنی بر آن نیست. گونه دوم تقریر برهان امکان نیز با عبارت‏های متفاوتی تبیین شده است. در این میان شیخ اشراق نیز تقریر ویژه‏ای از برهان امکان عرضه نموده است. لمی یا انی بودن برهان امکان از جمله مسایل مورد بحث درباره آن است، چنان‏که اشکالاتی نیز بر این برهان وارد شده است که از سوی متفکران اسلامی به آن‏ها پاسخ داده شده است. مسایل و مباحث مزبور، در این نوشتار تبیین و بررسی شده است.