مبانی شناخت حدیث موضوع در الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه

ملا علی قاری در کتاب الاسرار المرفوعه با تکیه عمده بر نقد متن احادیث به بررسی احادیث موضوع پرداخته است. وی بر اساس مبانی گوناگون اعم از عرضه بر قرآن، عرضه بر سنت و روایات قطعی، استفاده از تعبیر «لا اصل له»، مشابهت حدیث با سخن صوفیه، متکلمان و عالمان سلف، اشتهار روایت در زبان عامه مردم به عنوان ضرب المثل، اتفاق نظر عالمان بر موضوع بودن حدیث، رد محتوای حدیث بر اساس معنا یا تعصبات مذهبی، مخالفت با تاریخ و واقع بیرونی و مخالفت با الفاظ مشهورتر حدیث، برخی از روایات را موضوع خوانده است؛ چنان که گاه بر اساس وجود راوی متهم به وضع و کذب در سند حدیث و ذکر طرق و اسناد ضعیف روایات حکم به وضع حدیث کرده است. آن چه در این کتاب جای تامل و اهمیت دارد؛ پرداختن نویسنده به تقدم اثبات حدیث بر نفی آن با استفاده از ابزارهای گوناگون برای وارد کردن حدیث به دایره صحت یا حتی ضعف است که از این رهگذر از برخی ابزارها مانند عرضه روایت بر قرآن و روایات به منظور تایید محتوای آن، تاویل حدیث، بیان احتمال رخ دادن تصحیف، ضعیف دانستن روایت، حکم به صحت معنای حدیث، بیان اشتباه محدثان در موضوع نامیدن حدیث و تقویت اسناد حدیث سود برده است.