بازشناسی عناصر تاریخی هسته شهر ایرانی

با آغاز روند نوسازی معاصر بسیاری از ساختارها و عناصر شهر کهن ایرانی اسلامی دچار دگرگونی شدند. از این رو بسیاری از عناصر هویت بخش شهری که تاریخ و پیشینه و شخصیت شهر را در خود داشت به مرور از میان رفت و شهرها در پرشتاب ترین دگرگونی تاریخی تا آن زمان، شکل و ساختار تازه ای یافتند. شهر قدیم در این روند دگرگونی عناصر دارای کارکرد اجتماعی را از دست داد و عناصری جدید و بیش تر با محوریت خودرو را جایگزین آن کرد. شهر تاریخی کرمانشاه که بر سر راه تجاری ایران- میان رودان، با پیشینه ای تاریخی درخور، در دوران مختلف پیش و پس از اسلام از اهمیت چشمگیری برخوردار بود و بنا بر اسناد تاریخی تا اواخر دوره قاجار در اوج رونق و شکوفایی بوده است. از این رو، در دوران تاریخی کرمانشاه از مرکز شهری پویا و با عناصر گوناگونی برخوردار بود. پس ازآن، با فرایند نوسازی این شهر نیز چون بسیاری از شهرهای ایران، تحولات عمیقی را تجربه کرد و با دگرگونی کارکرد آن و نیز ورود خودرو و دیگر نمادهای نوسازی، مرکز شهر دچار دگرگونی ژرفی شد؛ به گونه ای که ماهیت مرکزیت و هویت آن از میان رفت و به تدریج به فراموشی سپرده شد. هدف از این پژوهش که به روشی توصیفی تحلیلی انجام گرفته، بازشناسی عناصر هسته مرکزی شهر کرمانشاه با استفاده از منابع، اسناد، سفرنامه ها و مدارک مرتبط است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با توجه به جایگاه شهر کرمانشاه در اواخر قاجاریه مرکز شهر از عناصر گوناگون با عملکرد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در چارچوب یک نظام سامان یافته برخوردار بود. این عناصر با توجه به شرایط زمان، منعکس کننده روابط قدرت، مذهب، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع بودند که امروزه برخی از آن ها کاملا از یاد رفته اند. عمده ترین این عناصر عبارت بوده اند از قصر حکومتی، میدان مشق، نقاره خانه، مسجد جامع، بازار، میدان توپخانه و دیوان خانه.