بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر

شبستان به عنوان شاخص ترین عنصر معماری در مساجد سنتی می باشد که به لحاظ ساختاری و کالبدی از جایگاه مهمی برخوردار بوده است. ولی با گذشت زمان در معماری مساجد معاصر تغییرات مشهودی در ساختار و سازمان فضایی آن بوجود آمده است. از این رو هدف اصلی این مقاله بررسی اهمیت جهت گیری و سلسله مراتب فضایی شبستان در طراحی مساجد ایرانی اسلامی است و در نظر دارد با شناخت نظام اندیشه و زیرساخت های تفکر معماران مساجد ایرانی اسلامی به مطالعه تطبیقی جایگاه و جهت گیری شبستان در معماری مساجد سنتی (دوره صفوی اصفهان) و مساجد معاصر (تهران) بپردازد. نمونه مورد بررسی پنج مسجد دوره صفوی شهر اصفهان و پنج مسجد معاصر شهر تهران می باشد که ضمن برداشت موقعیت مکانی، از نظر هندسه و چیدمان فضای داخلی و جهت ورود به بنا تا قرارگیری در جهت محور قبله مورد تجزیه و تحلیل ساختاری قرارگرفته اند. روش تحقیق در این پژوهش، از نوع تفسیر تاریخی و توصیفی - تحلیلی می باشد که با استفاده از تدابیری چون پیمایش میدانی و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای با مطالعه اسناد سخت و نرم به بررسی شواهد پرداخته و تحولات فضایی شبستان در مساجد سنتی شهر اصفهان و مساجد معاصر شهر تهران استخراج و با ترسیم نمودارها به صورت تطبیقی بررسی شده اند. نتایج پژوهش حاصل از بررسی تطبیقی مساجد سنتی و معاصر و تحلیل نقاط قوت و ضعف هر یک از مساجد در طراحی شبستان بیانگر این موضوع است که در طراحی مساجد معاصر شهر تهران به جهت گیری شبستان توجه چندانی نشده و بدون تعریف درست از آن، شبستان ها به نمازخانه ای بدل شده اند که فاقد اصول خلافیت و مفهوم گرایی و وحدت در عین کثرت می باشند.