بررسی میزان تاثیر محتوای اشعار بر انتخاب وزن، در قصاید فارسی پیش از مغول

این مقاله به بررسی ارتباط اوزان شعر فارسی با محتوا و مضامین آن می پردازد. این که آیا وزن و محتوا در شعر فارسی با یکدیگر پیوندی تنگاتنگ دارند، از سوال‎هایی است که برخی پژوهشگران، کوشیده‏ اند به آن پاسخ دهند. از منظر آنان، وزن‏ های اصلی شعر فارسی را می‏ توان بر اساس ارتباط با مضامین و مفاهیم طبقه‏ بندی کرد و اغلب شاعران بزرگ، دانسته یا نادانسته این تناسب را رعایت کرده‏ اند.
از این رو، باتوجه به ضرورت مقایسه کاربرد اوزان در مفاهیم مختلف برای رسیدن به نتیجه‏ ای قابل اعتماد، ابتدا 3209 قصیده از بیست شاعر شاخص پیش از مغول مطالعه و پس از بررسی، 1018 قصیده که محتوای نسبتا مشخصی داشته‏ اند، در دو دسته اصلی شادیانه‏ ها (تبریک و تهنیت اعیاد، فتح‏ ها و مناسبت‏ های شاد) و غمگنانه‏ ها (مرثیه، حبسیه و شکواییه) طبقه ‏بندی و پس از بسامدیابی، به روش تحلیلی- توصیفی بحرها و وزن‏های اصلی معرفی و میزان رعایت تناسب محتوایی در کاربرد هریک بررسی شده است. بنابر یافته های این پژوهش، دست کم در سنت قصیده ‏سرایی تا آغاز سده هفتم، شاعران در انتخاب وزن‏ های اشعار خود توجهی به محتوا نداشته اند و از اغلب بحرها و وزن‏ها، در مضامین متضاد، استفاده کرده‏ اند. اندک تمایز موجود در برخی گونه‏ های عروضی هم، برآمده از سلیقه‏ و ذوق فردی، تفاوت جغرافیای شاعری و سنت ادبی غالب بر سبک شاعر بوده است.