حمایت بدون استثنا یا مشروط از «ابزارهای تحقیقاتی اختراعی»؟ مروری بر راه کارهای حقوق اختراعات ایران، آلمان و ایالات متحده امریکا

یکی از نکات اساسی در بحث از استفاده آزمایشی به عنوان یکی از استثنائات حمایت از اختراعات، تعیین موضوع آن است. از جمله معیارهای رایج در این راستا تفکیک هدف تجاری از غیر تجاری در انجام آزمایش است که در ادبیات حقوق ایران نیز تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال، معیاری دیگر برای تعیین این موضوع، تفکیک آزمایش «بر» روی اختراع از آزمایش «با» استفاده از آن است.
به طور سنتی، موضوع استثنا، آزمایش «بر» روی خود اختراع است و تقریبا در تمام نظام های حقوقی، این امر پذیرفته شده است، اما با رشد سریع برخی از حوزه های علمی به ویژه زیست فناوری، نوآوری هایی ظهور یافته اند که از یکسو، اختراع محسوب می شوند و از سوی دیگر، خود به عنوان ابزاری برای انجام سایر تحقیقات به کار می روند. در اینجا این سوال مطرح می شود که آیا آزمایش «با» استفاده از یک «ابزار تحقیقاتی» اختراعی نیز می تواند موضوع استثنای استفاده آزمایشی قرار گیرد یا خیر.
در این تحقیق، نظام های حقوقی ایالات متحده و آلمان به طور تطبیقی با حقوق ایران مقایسه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، اگرچه برخی صاحب نظران معتقدند دست کم باید به دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی غیر انتفاعی، اجازه استفاده از این گونه اختراعات را بدون دریافت مجوز داد و آن ها را از شمول عنوان نقض، خارج کرد، اما ظاهرا رویه قضایی نظام های مزبور، گسترش قلمرو موضوعی استثنا به این دسته از اختراعات را نپذیرفته و در عوض به دنبال راه کارهای دیگری برای پاسخ به این دغدغه نوظهور بوده است.