تباین علم خداوند با علوم مخلوقی؛ تنها راه حل اشکال جبر برخاسته از علم پیشین الهی

علوم بشری و مخلوقی، در اصل شکل گیری و علم شدن خویش، همواره محتاج و وابسته به معلوم اند. این مطلب، لوازم و تبعاتی نظیر تاخر و تاثر علم از معلوم و تابعیت نسبت به آن را به دنبال خواهد داشت. فلاسفه و عرفا با تسری عنصر اضافه به علم خداوند، آن را نیز به تبعات مذکور مبتلا کرده اند. اما چنین علمی، هرگز نمی تواند فعل اختیاری دیگران را آشکار نماید و لذا مادام که علم خداوند را هم سنخ با علوم بشری بدانیم، هرگز نمی توان اشکال جبرآوری علم پیشین الهی را پاسخ گفت. تنها راه برون رفت از بن بست اشکال مذکور این است که علم خالق را متباین محض با علوم مخلوقی دانسته، آن را از وابستگی به معلوم و نسبت علمی و تمامی تبعات مربوطه، منزه و مبرا کنیم. اما چون بشر، هرگز از این سنخ علم، بهره ای ندارد، هیچ راهی نیز به شناخت آن نداشته و فهم او از آن، منحصر به گزاره های تنزیهی محض است؛ نه اثباتی. بدین ترتیب، برخی تلاش های فلسفی که در جهت شناخت علم الهی صورت گرفته است، محکوم به بطلان بوده و هرگز توان شناساندن علم خداوند را ندارند؛ چرا که نقطه آغازین این تلاش های معرفتی، نگاه به علوم مخلوقی و شبیه سازی علم الهی بر اساس آن است.