نقد ابتنای اقتصاد اسلامی بر مطلوبیت گرایی دو ساحته؛ درآمدی بر تکلیف گرایی دینی

یکی از برخوردهای معمول محققان اقتصاد اسلامی با نظریه مطلوبیت اقتصاد نئوکلاسیک، قرار دادن مولفه های اسلامی همچون انفاق، وقف، خمس و زکات و امثال آنها در کنار مولفه های تابع مطلوبیت اصلی است. این تغییر که با افزودن مولفه های ساحت اخروی انسان مسلمان همراه است، گویا به جهت رفع نقص نگاه اقتصاددانان نئوکلاسیک به انسان و تلاش در جهت تولید نظریه مطلوبیت اسلامی صورت پذیرفته است. این نوآوری ناقص، سطحی و التقاطی -که آن را می‏توان ناشی از ضعف روش‏شناختی اقتصاد اسلامی به حساب آورد- زمانی مهم جلوه می‏کند که عده‏ای از همین محققان اقتصاد اسلامی با تمسک به تقریری لذت‏گرایانه از نظام اخلاقی اسلام و بدون کمترین توجهی به اصول موضوعه و ارزش های نهفته در مبانی این نظریه، به دنبال تبیین و توجیه فلسفی آن برمی‏آیند. در این مقاله از منظری درون دینی به تبیین اشکالات و تناقضات مطلوبیت‏گرایی دوساحته پرداخته شده است، اما تمام اهتمام بر این بوده تا در نقد و بررسی اشکالات پیش‏گفته به معرفی «تکلیف‏گرایی دینی» به عنوان مبنای اخلاقی اقتصاد اسلامی پرداخته شود. به نظر می‏رسد با توجه به تعالیم اسلامی، نظریه اخلاقی مختار، بهتر از مفهوم پرتناقض مطلوبیت‏گرایی دوساحته می‏تواند مبین قاعده رفتاری یک انسان مسلمان باشد.