تحلیل روابط خویشاوندی در حماسه های ملی ایران از دیدگاه انسان شناسی ساختارگرا

یکی از بنیادی‏ترین مباحث انسان‏شناسی، مطالعه روابط خویشاوندی، شیوه های همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریه‏پردازان این حوزه‏ قرار گرفته است. متون کهن حماسی ما، به رغم بهره‏مندی از منابع عظیمی از افسانه ها و روایات برخاسته از زندگی مردم، بازتابنده مهم‏ترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسان‏شناختی مردم ایران باستان اند. با توجه به جایگاه درخور این آثار برای تحلیل مسائل انسان‏شناختی، تاکنون جز شاهنامه فردوسی، به سایر حماسه های ملی از این منظر توجه چندانی نشده است. در این پژوهش، به بررسی روابط خویشاوندی در شاهنامه و حماسه های ملی متاثر از آن، از دیدگاه نظریه انسان‏شناسی ساختاری کلود لوی استروس پرداخته شده است. استروس با تکیه بر نظریه تقابل‏های دوگانه، خانواده و نظام خویشاوندی را به منزله نخستین قرارداد اجتماعی و نقطه آغاز فرهنگ بشری در تقابل با طبیعت قرار می‏دهد. از نظر او، برون‏همسری در تقابل با درون‏همسری (ازدواج با محارم)، نشان‏دهنده تقابل اساسی فرهنگ/ طبیعت است. بر این اساس، در این پژوهش به ‏تقابل‏های مهم قابل طرح در روابط خویشاوندی حماسه های ملی، از دیدگاه انسان‏شناسی ساختارگرا، پرداخته شده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که بر نظام خویشاوندی این متون، تقابل‏هایی همچون تقابل ایران/ انیران، زن/ مرد، برون‏همسری/ درون‏همسری، پدرسالاری/ مادرسالاری، پدرمکانی/ مادرمکانی و... حاکم است که وامدار اندیشه تقابل‏گرای اساطیر کهن ایرانی است.